آیا می‌دانستید کم‌خوابی می‌تواند مغز شما را زودتر از سن واقعی‌تان پیر کند؟ نتایج یکی از بزرگ‌ترین پژوهش‌های سلامت مغز که بر روی بیش از ۲۷ هزار و ۵۰۰ فرد بزرگسال در انگلستان انجام شد، نشان می‌دهد کیفیت پایین خواب تنها باعث خستگی و کاهش تمرکز روزانه نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند روند پیری سلول‌های مغزی را نیز تسریع کند.
بر اساس این تحقیق، افرادی که کمتر از ۷ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند یا از بی‌خوابی، خر و پف یا خواب‌آلودگی مفرط روزانه رنج می‌برند، مغزی دارند که تا ۴۶ درصد سریع‌تر از دیگران پیر می‌شود.
این مطالعه با استفاده از مدل‌های پیشرفته یادگیری ماشینی و بیش از ۱۰۷۹ تصویر MRI مغز انجام شده و نشان می‌دهد که یکی از عوامل اصلی این روند، التهاب سیستمیک مزمن در بدن است. پزشکان متخصص پزشکت هشدار می‌دهند که سلامت خواب یکی از کلیدهای اصلی حفظ جوانی مغز است.
پیشنهاد پزشکت برای مطالعه بیشتر: آیا نوشابه های رژیمی هوش را کم می کنند؟
ارتباط مستقیم کیفیت خواب و افزایش سن مغز
بر اساس داده‌های این پژوهش که در بانک زیستی بریتانیا (UK Biobank) ثبت شده است، شرکت‌کنندگان با میانگین سنی ۵۴.۷ سال به سه گروه تقسیم شدند: خواب سالم، خواب متوسط و خواب ضعیف. تنها ۳.۳ درصد از افراد خواب بسیار ضعیفی داشتند؛ اما همین گروه بالاترین شاخص پیری مغزی (Brain Age Gap) را نشان دادند.
نتایج تحلیل‌های آماری نشان داد افرادی با خواب ضعیف در مقایسه با خواب سالم، دارای افزایش قابل‌توجهی در سن بیولوژیکی مغز هستند. حتی خواب متوسط نیز باعث بالا رفتن سن مغز شد. این داده‌ها نشان می‌دهد هر ساعت خواب باکیفیت کمتر، معادل چند سال افزایش سن مغزی است.
پژوهشگران تأکید کردند که بهبود الگوی خواب از جمله خواب ۷ تا ۸ ساعت شبانه و اجتناب از بی‌خوابی و خر و پف می‌تواند روند زوال شناختی را به طور چشمگیری آهسته کند.
التهاب؛ حلقه پنهان کم‌خوابی و پیری زودرس مغز
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که التهاب خفیف و مزمن بدن (Low-grade inflammation) نقش واسطه‌ای کلیدی در پیوند میان خواب نامطلوب و پیری مغز دارد. پژوهشگران با استفاده از شاخص ترکیبی INFLA-score دریافتند که این التهاب به ترتیب ۶.۸۱٪ از اثر خواب متوسط و ۱۰.۴۲٪ از اثر خواب ضعیف بر پیری مغز را توضیح می‌دهد.
به بیان ساده‌تر، کم‌خوابی باعث افزایش سطح پروتئین‌های التهابی در خون می‌شود و این فرآیند در طول زمان، عملکرد عصبی و ساختار مغز را تضعیف میکند. این نتایج تأییدی است بر فرضیه‌ای که سال‌هاست توسط متخصصان آلزایمر مطرح می‌شود.
خواب ناکافی می‌تواند زمینه‌ساز زوال شناختی و بیماری‌های نورودژنراتیو باشد. پژوهشگران در پایان تأکید کردند که اصلاح الگوی خواب و کاهش التهاب بدن می‌تواند از مغز در برابر پیری زودرس محافظت کند و نقش مهمی در پیشگیری از آلزایمر ایفا نماید.
