آب درمانی

آب درمانی و یا هیدروتراپی، اصطلاحی برای استفاده از آب به منظور درمان اختلال جسمی یا روانی می باشد. آب درمانی در پیشرفت برنامه های درمانی و توانبخشی تاثیر به سزایی دارد. استفاده از هیدروتراپی در یونان باستان با استفاده از چشمه های معدنی آب گرم شروع شد. امروزه هزاران متخصص فیزیوتراپی از خاصیت درمانی آب برای درمان انواع بیماری ها استفاده می کنند. هیدروتراپی شامل استفاده از آب برای معالجه شرایط مختلف مانند آرتروز، بیماری های روماتیسمی و سایر بیماری ها است. آب درمان اگرچه شباهت زیادی به شنا دارد، اما با آن فرق می کند زیرا آب درمانی مستلزم تمرینات مختلفی در استخر آب می باشد. دمای آب در استخر تقریباً 33-36 سانتی گراد و گرمتر از آب استخر معمولی می باشد. هیدروتراپی معمولاً در بخش فیزیوتراپی بیمارستان و توسط یک فیزیوتراپیست آموزش دیده انجام می شود.

موارد کاربرد آب درمانی

استفاده از آب درمانی برای سلامتی بدن مزایای بسیاری دارد و پزشک ممکن است در موارد زیر به بیماران آب درمانی را توصیه کند:

• کمر درد
• بارداری
• کاهش وزن
• اختلالات ریوی
• کاهش درد آرتروز
• بهبود دامنه حرکت
• مبارزه با خستگی
• آسم ناشی از ورزش
• کاهش اسپاسم عضلات
• مدیریت درد حاد یا مزمن
• اختلالات عصبی عضلانی
• اختلالات اسکلتی عضلانی
• بهبود انعطاف پذیری عضلات
• بهبود قدرت از طریق تمرین مقاومت
• کمک به آرامش و کاهش سطح استرس
• توانبخشی برای جراحی جایگزینی قبل و بعد از مفصل

همچنین بیمارانی که دارای مشکلات ارتوپدی هستند و به علت وزن بالا نمی توانند تمرینات خاص ورزشی را انجام دهند می توانند از خاصیت درمانی آب درمانی بهره ببرند.

دلایل استفاده از آب درمانی

هیدروتراپی با استفاده از خصوصیات خاص آب برای کمک به توانبخشی کاربرد دارد. از آب به علت خاصیت درمانی آن مانند افزایش شادابی و بهبودی روحیه، افزایش استحکام و مقاومت فرد استفاده می شود که می تواند منجر به کاهش تحمل وزن مفاصل، افزایش فعالیت عضلات، افزایش جریان خون و کاهش ورم شود. به طور کلی استفاده از روش آب درمانی در بیماران باعث افزایش سرعت روند بهبودی آن ها خواهد شد.

در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ در مجله بالینی توانبخشی منتشر شده است، محققان اثربخشی جلسات ورزش ماهیانه دو بار در هفته را با یک بار در هفته در مبتلایان به آرتروز زانو مقایسه کردند. پس از 8 هفته درمانی مشخص شد افرادی که تمرینات بیشتری را انجام داده اند، درد و عملکردشان بیشتر بهبود یافته است. محققان در مورد تأثیر ورزش های آبی در افراد مبتلا به آرتروز زانو و یا لگن دریافتند که آب درمانی می تواند باعث کاهش دوره بهبودی بیماری ها شده و درد و ناتوانی بیماران را تا حد زیادی تسکین دهد و کیفیت زندگی آن ها را بهبود ببخشد.

چگونگی استفاده از آب درمانی

آب درمانی در عمق های مختلف آب انجام می شود و عمق آن به فعالیت های بیمار، سطح تحمل بیمار در برابر آب و میزان وزن بدن او بستگی دارد. کل درمان بیمار در آب انجام می شود و بیمار باید در هنگام درمان در آب حرکت کند. بیمار می تواند برخی از حرکات را خودش به تنهایی انجام دهد و برخی حرکت ها با کمک درمانگر انجام می شوند. به طور کلی، این درمان شامل فعالیت هایی است که باعث تحرک ستون فقرات، تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکت مفاصل بیمار می شود.

انواع آب درمانی

آب درمانی به دو دسته اصلی هیدروتراپی خارجی و هیدروتراپی داخلی تقسیم می شود.

آب درمانی خارجی

• آب درمانی خارجی از یخ یا آب بر روی بدن استفاده می کند.
• این روش همچنین شامل غوطه ور شدن بدن روی سطح آب است.

بنابراین هدف آن استفاده از روش های هیدروتراپی بر پایه دما، مانند تأثیر آب گرم و سرد بر روی پوست و همچنین بافت های زیرین است. هنگام استفاده از این روش، آب گرم باعث تعریق و شل شدن عضلات می شود. آب درمانی خارجی یک روش بسیار مؤثر در درمان گردش خون ضعیف، آرتروز، روماتیسم و درد عضلات است و اغلب با آروماتراپی ترکیب می شود. در آب درمانی خارجی از بسته های یخ یا کمپرس سرد برای تسکین درد همراه با جراحی دندان، سردرد و اسپری استفاده می شود. بسته های یخ به آرامش بیماران روانی و سم زدایی کمک می کند. هیدروتراپی خارجی به روش های مختلفی انجام می شود.

حمام سیتز یکی از روش های متداول است. بیمار در حمام ساخته شده منحصر به فرد به نحوی که که شکم باید کاملاً در آب فرو برود، می نشیند. این حمام ها برای درمان بواسیر، گرفتگی قاعدگی، تورم پروستات و سایر شرایط تناسلی بدن توصیه می شود. همچنین روش درمانی دیگر مبتنی بر حرکت وجود دارد، که در آن از آب پر فشار برای ماساژ بدن استفاده می شود. از این روش برای رفع استرس و اضطراب استفاده می شود.

آب درمانی داخلی

• حمام بخار نیز نمونه خوبی از آب درمانی داخلی است.
• این شکل از درمان شامل دوش واژینال و آبیاری کولون است.
• آبیاری کلونی شامل تمیز کردن کل روده است که برای درمان بسیاری از مشکلات و شرایط گوارشی مفید است.
• دوش واژینال نوع دیگری از آب درمانی داخلی است که در آن جریان آب برای پاکسازی مستقیماً به واژن هدایت می شود. با این وجود بسیاری از پزشکان این نوع هیدروتراپی را توصیه نمی کنند.

فواید آب درمانی

هیدروتراپی با افزایش مقاومت و توانایی حرکت، تحمل وزن در مفاصل بیمار را کاهش می دهد. فرد می تواند با تسکین علائم راحت تر حرکت کند و در عین حال مقاومت بیشتری نیز داشته باشد. در طی آب درمانی، با افزایش علمکرد قلب، گردش خون بیمار افزایش می یابد. آب درمانی به طور کلی منجر به کاهش ضربان قلب، فشار خون و افزایش کارایی قلب خواهد شد. همچنین مشکلات آسم ناشی از ورزش را کاهش می دهد و باعث افزایش ظرفیت ریه ها می شود. همچنین با افزایش فشار و گردش خون فرد باعث افزایش عملکرد کلیه ها و بالتبع کاهش ورم بدن او می شود. آب درمانی یک روش بسیار مؤثر برای درمان دردهای طولانی مدت است.

 در عین حال که باعث آرامش می شود، به شل شدن عضلات سفت و تنگ کمک کرده و باعث افزایش سرعت سوخت و ساز و فعالیت هضم می شود. هیدروتراپی سلول های بدن را همزمان با بهبود تنفس پوست و عضلات، هیدراته می کند. هیدروتراپی سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند، بنابراین باعث افزایش کارایی آن هم می شود. آخرین مزیت هیدروتراپی تأثیر روانی آن می باشد. آب درمانی در آب گرم باعث ایجاد احساس آرامش و آب درمانی در آب سرد باعث ایجاد احساس قدرت و تسهیل انجام فعالیت های حرکتی و ورزش می شود.

آب درمانی و بهبودی بعد از فعالیت ورزشی

شنا کردن در آب سرد و درمان آب کنتراست برای بازیابی عصب عضلانی و خستگی پس از ورزش های تیمی مفید می باشد.

اقدامات احتیاطی آب درمانی

در برخی شرایط خاص هیدروتراپی ممکن است مناسب نباشد:

• تب
• سرطان
• بارداری
• ترس از آب
• زخم های باز
• بیماری کلیوی
• کاهش حساسیت به گرما و یا سرما
• التهاب، آب درمانی برای صدمات حاد توصیه نمی شود.
• بیماری های قلبی عروقی یا فشار خون بالا، افزایش جریان خون می تواند فشار بیشتری بر قلب ایجاد کند.

مبتلایان به این بیماری ها بهتر است قبل از آب درمانی با پزشک معالج خود مشورت کنند. از هیدروتراپی نباید به عنوان جایگزین روش های درمانی استاندارد برای معالجه هر بیماری استفاده کرد.

نتایج مورد انتظار در آب درمانی

با تسکین علائم بیماری، دامنه حرکت و قدرت بیمار افزایش می یابد.

به طور کلی، فرد در کلیه زمینه های توانبخشی و فعالیت های حرکتی و عملیاتی خود شاهد پیشرفت خواهد بود. ممکن است فرد هنگام انجام هیدروتراپی و بعد از یک جلسه درمانی درست شبیه شروع اولیه هر ورزش کمی ناراحتی و درد داشته باشد. بعد از فروکش شدن درد اولیه بیمار می تواند به درمان خود ادامه دهد. هیدروتراپی استفاده از آب در دماهای متفاوت برای اهداف درمانی و بهداشتی است. هیدروتراپی در اروپا و آسیا بسیار محبوب است و از حمام های رومی گرفته تا چشمه های آب معدنی گرم، فرهنگ های مختلف در سراسر جهان قرن ها از آب برای درمان انواع بیماری ها استفاده کرده اند.

اصول آب درمانی

به گفته طرفداران هیدروتراپی، آب سرد باعث انقباض عروق سطحی خون می شود و خون از سطح بدن به اندام های مختلف جریان می یابد. آب گرم باعث گشاد شدن رگ های خونی سطحی، فعال شدن غدد عرق و از بین بردن سموم بافت های بدن می شود. تصور می شود که استفاده متناوب آب گرم و سرد باعث کاهش التهاب و تحریک گردش خون و تخلیه سیستم لنفاوی می شود.

روش های آب درمانی

هیدروتراپی اغلب در مراکز بهداشتی، چشمه های معدنی آب گرم یا خانه انجام می شود و انواع متداول آن، عبارتند از:

واتسو یا ماساژ

درمانگر از تکنیک های ماساژ برای تسکین علائم بیمار در حین شنا استخر آب گرم استفاده می کند.

حمام Sitz

• حمام sitz شامل دو وان آب (آب گرم و یکی آب خنک) در کنار هم می باشد.
• بیمار می تواند به طور متناوب از وان های آب گرم و سرد استفاده کند.
• حمام های Sitz برای درمان بواسیر، سندرم قبل از قاعدگی (PMS) و مشکلات قاعدگی کاربرد دارد.

حمام آب گرم

بیمار برای استفاده از حمام آب گرم باید بسته به نوع بیماری خود، تا 30 دقیقه در آب گرم بماند. نمک حمام یا اپسوم، روغن های آروماتراپی، زنجبیل و نمک دریا ممکن است به حمام آب گرم اضافه شوند.

گرمازدگی

• استفاده از کمپرس گرم یا کیسه های آب گرم می تواند برای درمان شرایط حاد مانند سرماخوردگی در قفسه سینه و سرفه مفید باشند.
• استفاده از این کمپرس ها علائم را تسکین و طول دوره بیماری را کاهش می دهد.

ورزش در استخر با آب گرم

ورزش در استخر آب گرم برای کمردرد، آرتروز و سایر بیماری های اسکلتی عضلانی مفید می باشند.

حمام بخار یا حمام ترکی

حمام ترکی از اتاق های با ترکیب بخار و گرما تشکیل شده اند. حمام بخار به دفع سموم بدن کمک می کند.

سونا

سونا از هوای خشک و گرم تشکیل شده که منجر به تعریق بدن می شود.

کمپرس

در آب درمانی به روش کمپرس حوله ها در آب گرم و یا خنک خیس می شوند و سپس در قسمت خاصی روی بدن قرار می گیرند. کمپرس های سرد باعث کاهش التهاب و تورم و کمپرس گرم باعث افزایش جریان خون و بازشدن عضلات سفت و درد می شود.

قنداق کردن – Wraps

در حالی که فرد دراز کشیده، از ورق های سرد و خنک پشمی برای پوشاندن قسمت های مختلف بدن او استفاده می شود. در ادامه روند درمانی فرد با حوله های خشک و سپس پتو پوشانده می شود. در این صورت بدن گرم شده و ورق های مرطوب را خشک می کند. از این بیماری برای درمان سرماخوردگی، اختلالات پوستی و درد عضلانی استفاده می شود.

هیدروتراپی کنتراست

در این روش از دوش آب گرم و خنک تا سه دوره متناوب استفاده می شود به نحوی که در پایان درمان فرد به مدت 30 ثانیه از آب خنک تا حدی که بتوان آن را تحمل کرد و زیاد سرد نباشد استفاده می کند.

جوراب های گرم کننده

• فرد در این روش از یک جفت جوراب نخی استفاده می کند.
• جوراب ها باید کاملا مرطوب باشند. فرد آن ها را پوشیده و سپس یک جفت جوراب خشک پشمی را در طول شب روی آن ها می پوشد و صبح می تواند جوراب ها را دربیاورد. گفته می شود جوراب های سرد و مرطوب باعث بهبود گردش خون در بدن می شود.