کم خونی در بارداری

بدن از آهن برای ساخت هموگلوبین استفاده می کند. هموگلوبین برای انتقال اکسیژن به بافت های بدن لازم است. کم خونی در بارداری زمانی اتفاق میفتد که بدن با کاهش تعداد گلبول های قرمز روبرو شود. زنان در دوران بارداری برای تأمین اکسیژن به جنین، به آهن بیشتری نیاز دارند. کم خونی خفیف ممکن است باعث خستگی شود، اما کم خونی شدید یا درمان نشده می تواند جدی و خطرناک باشدو باعث کم خونی فقر آهن شود و خطر زایمان زودرس، داشتن نوزاد با وزن کم و افسردگی پس از زایمان و حتی مرگ و میر مادر را افزایش دهد. برخی از مطالعات همچنین احتمال خطر مرگ نوزاد را بلافاصله قبل یا بعد از تولد نشان داده اند.

شناخت بیشتر در مورد انواع مختلف کم خونی، علائم شایع و گزینه های درمانی به زنان باردار کمک می کند علائم هشدار دهنده کم خونی را بشناسند و از بروز عوارض آن جلوگیری کنند.

شیوع کم خونی در بارداری

کم خونی خفیف برای بسیاری از خانم ها در دوران بارداری شایع است. اما می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود که نیاز به درمان دارد. آنمی حاملگی  به عنوان غلظت هموگلوبین کمتر از 110 گرم در لیتر (کمتر از 11 گرم در روز) در خون وریدی تعریف می شود. این بیماری بیش از 56 میلیون زن در سطح جهان را تحت تأثیر قرار داده است، دو سوم آنها از آسیا هستند. کم خونی، اگرچه در کشورهای کم درآمد بیشتر رواج دارد، اما زنان کشورهای توسعه یافته را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. زنان از مناطق روستایی و شهری در برابر کم خونی آسیب پذیرتر هستند. کم خونی علت اصلی یا تنها عامل اصلی در 20-40٪ از مرگ و میر مادران است.

علت کم خونی در بارداری

بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد. دلایل مختلف زیادی نیز منجر به کاهش گلبول های قرمز در خون می شوند.

برخی تغییرات فیزیولوژیکی در بارداری منجر به کم خونی فیزیولوژیکی در دوران بارداری می شود. چون میزان پلاسما از گلبول های قرمز خون (RBC) بیشتر است و همین امر باعث کم خونی می شود. زنان در دوران بارداری به 2-3 برابر آهن بیشتر و 10-20 فولات نیاز دارند. علل عمده کم خونی عبارتند از:

• کمبود آهن، فولات و ویتامین B12
• خونریزی های حاد یا مزمن
• عفونت ها
• بیماری های مزمن مانند کلیوی، نئوپلازی
• انگل ها
• کم خونی همولیتیک ناشی از مصرف داروها و یا اختلالات مادرزادی
• کم خونی سلول داسی، تالاسمی

کم خونی فقر آهن تغذیه ای

کم خونی فقر آهن تغذیه ای (IDA)، شایع ترین علت آنمی حاملگی است، به گونه ای که90% از کل کم خونی هارا تشکیل می دهد. تخمین زده می شود که یک زن باردار با 55 کیلوگرم وزن، تقریباً در کل دوران بارداری به 1000 میلی گرم آهن اضافی نیاز داشته باشد و نیاز روزانه آهن تقریباً 0.8 میلی گرم در سه ماهه اول به 4-5 میلی گرم در سه ماهه دوم و بیش از 6 میلی گرم در سه ماهه سوم افزایش می یابد.

کم خونی فولات

کم خونی ناشی از کمبود فولات نوعی دیگر از آنمی در حاملگی است. زنان در بارداری به سطح بالاتری از فولات (اسد فولیک) احتیاج دارند. مصرف مکمل اسید فولیک حتی قبل از بارداری به زنان توصیه می شود، چون اسید فولیک یک ویتامین محلول در آب است که به جلوگیری از نقص لوله عصبی در دوران بارداری کمک می کند .

کم خونی ناشی کمبود ویتامین B-12

بدن از ویتامین B-12 برای تولید گلبول های قرمز استفاده می کند. بعضی از خانم ها ممکن است در تجزیه B-12 مشکل داشته باشند که این عامل می تواند منجر به کم خونی شود. کمبود فولات و کمبود ویتامین B-12 اغلب با هم دیده می شود.

عوامل خطر کم خونی در بارداری

برخی عوامل می توانند خطر بروز آنمی در حاملگی را تا حد زیادی افزایش دهند، از جمله:

• دو بارداری با فاصله نزدیک به هم
• بارداری های چند قلویی
• استفراغ ناشی از بیماری صبحگاهی
• کاهش مصرف آهن در بارداری
• یک جریان شدید قاعدگی قبل از بارداری
• سابقه کم خونی قبل از بارداری

علائم کم خونی در دوران بارداری

علائم آنمی در حاملگی شامل موارد زیر است:

• خستگی
• ضعف
• رنگ پریدگی
• ضربان قلب نامنظم
• تنگی نفس
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• دست و پاهای سرد
• سردرد
• تمایل به خوردن وسایل غیر غذایی مانند خاک، خاک رس یا ذرت

علاوه بر آن، زنان با ابتلا به آنمی در حاملگی ممکن است هیچ یک از این علائم را تجربه نکنند. خوشبختانه، آزمایش خون برای تشخیص کم خونی، در طول مراقبت های دوران بارداری به طور طبیعی انجام می گیرد. علائم کم خونی اغلب شبیه علائم کلی مراحل بارداری هستند. صرف نظر از این که یک زن در دوران بارداری چه علائمی داشته باشد، آزمایش خون برای غربالگری کم خونی در دوران بارداری لازم و ضروری است. زنان باردار درصورت نگران از علائم خود، باید با پزشک مشورت کنند.

تشخیص کم خونی در بارداری

به عنوان یک روند طبیعی در ویزیت های دوران بارداری، پزشک مقداری از خون زنان باردار را برای شمارش کامل خون تجویز می کند. میزان هموگلوبین (Hb) 11 گرم در دسی لیتر و یا هماتوکریت کمتر از 33٪ می تواند به عنوان کم خونی در بارداری تشخیص داده شود. کم خونی شدید با میزان هموگلوبین (Hb) 7 گرم در دسی لیتر در دوران بارداری نیاز به درمان فوری پزشکی دارد و کمتر از 4 گرم در دسی لیتر یک وضعیت فوری است که خطر نارسایی احتقانی قلبی، سپسیس و مرگ را در پی دارد.

عوارض کم خونی در بارداری

کم خونی، عوارض پری ناتال و مرگ و میر کلی مادران و نوزادان را افزایش می دهد و احتمال محدودیت رشد جنین و وزن کم هنگام تولد را سه برابر می کند. علاوه بر آن،آنمی در حهملگی شانس زایمان زودرس را تا دو برابر افزایش می دهد. بنابراین حتی خونریزی متوسط ​​در یک زن باردار می تواند کشنده باشد.

تأثیر کم خونی مادران بر جنین و نوزاد

یک اصل اساسی کمبود آهن در جنین و نوزاد این است که آهن در تشکیل سلول های قرمز از جمله در مغز لازم است. در صورت کمبود آهن، ممکن است مغز جنین در معرض خطر باشد. اگرچه کمبود آهن در رژیم غذایی می تواند تاثیر داشته باشد، اما علت عمده کم خونی فقر آهن در دوران کودکی، کم خونی فقر آهن در دوران بارداری است. کم خونی بر عملکرد شناختی، رفتاری و رشد جسمی نوزادان و حتی کودکان پیش دبستانی و در سن مدرسه تأثیر منفی می گذارد. کم خونی وضعیت سیستم ایمنی بدن را کاهش و عوارض ناشی از عفونت ها را در همه گروه های سنی افزایش می دهد. این تأثیر منفی بر ظرفیت بدنی و عملکرد روزانه نوجوانان و بزرگسالان تاثیر می گذارد.

درمان کم خونی در بارداری

زنان در دوران بارداری در صورت مصرف ویتامین های قبل از تولد حاوی آهن بهتر است آزمایشاتی را برای تعیین سایر علل احتمالی انجام دهند. در بعضی موارد، ممکن است نیاز باشد زنان به پزشک متخصص اختلالات خونی (هماتولوژیست) مراجعه کنند. اگر علت کم خونی، کمبود آهن باشد، ممکن است پزشک مکمل های دیگری را پیشنهاد کند. اگر زن سابقه بای پس معده یا جراحی روده کوچک داشته باشد و یا قادر به تحمل آهن خوراکی نباشد، پزشک می تواند آهن داخل وریدی را تجویز کند.

پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری

در اکثر موارد آنمی در حاملگی قابل پیشگیری است. اما سه راهکار اصلی برای پیشگیری از کم خونی در بارداری و بالا نگه داشتن سطح گلبول های قرمز خون در حد مناسب وجود دارند که عبارتند از:

ویتامین و املاح مورد نیاز قبل از تولد

ویتامین و املاح مورد نیاز قبل از تولد معمولاً حاوی آهن و اسید فولیک هستند. مصرف ترکیبی از آهن و فولیک اسید قبل از تولد یک بار در روز راهی آسان برای دریافت ویتامین ها و مواد معدنی ضروری برای تولید کافی گلبول های قرمز می باشد.

مکمل های آهن

اگر آزمایش ها در زنان باردار سطح پایین آهن را نشان دهند، پزشک ممکن است علاوه بر ویتامین روزانه قبل از تولد، یک مکمل آهن مجزا نیز توصیه کند. زنان باردار روزانه به حدود 27 میلی گرم آهن نیاز دارند. اما بسته به نوع آهن یا مکمل آهن مصرفی، مقدار آن متفاوت خواهد بود. آنتی اسیدها همچنین می توانند در جذب مناسب آهن اختلال ایجاد کنند. زنان در دوران بارداری باید دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسیدها، آهن مصرف کنند.

تغذیه مناسب

همچنین تغذیه مناسب می تواند از کم خونی فقر آهن در دوران بارداری جلوگیری کند. بیشتر خانم ها می توانند با خوردن غذاهای مناسب، مقدار کافی آهن و اسید فولیک خودشان را در دوران بارداری تامین کنند. منابع خوب این مواد معدنی ضروری عبارتند از:

• لوبیا
• آجیل و دانه ها
• سبزیجات برگ تیره
• غلات غنی شده
• تخم مرغ
• میوه هایی مانند موز و خربزه

• گوشت قرمز، مرغ و ماهی بدون چربی
• آب آلو
• لوبیا خشک
• نخود فرنگی

آهن حاصل از محصولات حیوانی مانند گوشت به راحتی جذب بدن می شود. به همین علت زنان بهتر است برای تقویت جذب آهن، آن ها را همراه با یک ماده غذایی جوشانده یا حاوی ویتامین C زیاد مانند آب پرتقال، آب گوجه فرنگی یا توت فرنگی استفاده کنند. اگر مکمل های آهن همراه با آب پرتقال مصرف شوند، باید از مصرف انواع مکمل های کلسیم خودداری گردد. اگرچه کلسیم یک ماده مغذی اساسی در دوران بارداری است، اما کلسیم می تواند جذب آهن را کاهش دهد. مواد غذایی و نوشیدنی هایی مانند قهوه، چای، لبنیات و زرده تخم مرغ می توانند مانع از جذب صحیح آهن شوند.

کم خونی در مراحل بعدی

زنان باردار باید از اهمیت مقادیر کافی آهن، اسیدفولیک و ویتامین B-12 آگاه باشند و سعی کنند غذاهای مغذی بخورند و در صورت بروز علائم کم خونی به پزشک مراجعه کنند. از طرفی مصرف بیش از حد مکمل ها می تواند بسیار خطرناک باشد. زنان در طول دوران بارداری نباید خودسرانه مکمل های آهن را مصرف کنند. در صورت تشخیص کمبود آهن در زنان، پزشک می تواند دوز مناسب مکمل را برای فرد تجویز کند.