برخی از بیماری ها و شرایط پزشکی باعث از کارافتادگی و نارسایی یک یا چند عضو حیاتی در بدن می شوند. در این شرایط پیوند اعضاء می تواند یک گزینه درمانی مناسب برای بیماران باشد. پیوند اعضاء، یک عمل جراحی برای دادن یک عضو انسانی با عملکرد به شخصی است که اندام وی از کار افتاده یا عملکرد مناسبی ندارد. در بعضی موارد، یک فرد زنده می تواند تمام یا بخشی از یک عضو عملکردی خودش را اهدا کند. در موارد دیگر، اهدا کننده می تواند فردی باشد که به تازگی از دنیا رفته و یا دچار مرگ مغزی شده است. پیوند اهدا کننده زنده یک عمل جراحی برای برداشتن اندام یا بخشی از اندام از یک فرد زنده و قرار دادن آن در شخص دیگری است که اندام وی دیگر به درستی کار نمی کند.
محبوبیت اهدای عضو زنده در سال های اخیر به عنوان جایگزینی برای اهدای عضو بدن به دلیل نیاز روزافزون به ارگان ها برای پیوند و کمبود اندام های اهدا کننده اهدا کننده در دسترس، به طرز چشمگیری افزایش یافته است. پیوند کلیه و کبد متداولترین روش های ارگان های اهداکننده زنده است، اما ممکن است افراد زنده برای پیوند از جمله پوست، مغز استخوان و سلول های تشکیل دهنده خون (سلول های بنیادین) که به علت بیماری آسیب دیده یا از بین رفته اند، بافت هایی را برای پیوند اهدا کنند.
اندام های قابل پیوند
برخی از اندام ها در بدن انسان قابل پیوند هستند، از جمله:
- لوزالمعده
- پیوند ریه
- پیوند کبد
- پیوند کلیه
- پیوند روده
- قلب و ریه به طور همزمان
- کلیه و لوزالمعده (به طور همزمان)
- آلوگراف کامپوزیت عروقی (VCA)، مانند پیوند صورت و دست
شرایط پیوند اعضاء
محدودیت سنی استاندارد برای پیوند عضو وجود ندارد. علاوه بر آن هر پیوندی برنامه پیوند خاص خودش را دارد. به عنوان مثال یک پیوند ممکن است برای افراد بالای 80 سال صورت نگیرد اما پیوند دیگر امکان دارد محدودیت سنی خاصی نداشته باشد. البته برخی از شرایط پزشکی و بهداشتی مانند تشخیص و سابقه سرطان، چاقی و مصرف الکل می توانند منجر به رد پیوند شوند.
در برخی موارد بعد از بهبودی این شرایط، ممکن است بیمار تحت شرایط پیوند قرار بگیرد. این قوانین بسته به مراکز پیوند می توانند مختلف باشند چون هر بیمارستانی معیار های خاص خودش را برای پذیرش بیماران پیوند دارد. تیم پیوند هنگام ارزیابی بیمار برای انجام پیوند تمام این موارد را با بیمار در میان می گذارند.
انجمن و مراکز حمایتی از بیماران پیوندی
برخی از بیماران و گیرندگان پیوند در تأمین هزینه پیوند یا هزینه های مرتبط با آن از جمله دارو، اقامت پس از پیوند مشکل دارند. تعدادی سازمان های محلی، منطقه ای و ملی وجود دارند که از طریق کمک هزینه یا خدمات این بیماران را حمایت می کنند. بیماران برای یافتن انجمن و مراکز حمایتی از بیماران پیوندی می توانند از پزشک و یا تیم پیوند خود کمک بگیرند. هر یک از این مراکز پیوند دارای یک مددکار اجتماعی یا هماهنگ کننده مالی است که می تواند بیماران را راهنمایی کند.
برای انجام هر پیوند بسیاری از ویژگی های پزشکی و بهداشتی مختلف برای پیوند عضو در بیماران در نظر گرفته می شود و براساس این معیارها گیرندگان، عضو انتخاب و شناسایی می شوند. معیارهای خاصی برای انتخاب گیرندگان اندام های مختلف وجود دارد.
معیارهای تطبیق به طور کلی شامل موارد زیر است:
- مدت زمان انتظار برای پیوند
- گروه خونی و اندازه اندام مورد نیاز
- فاصله نسبی بین اهدا کننده و گیرنده
برای ارگان های خاص سایرعوامل حیاتی، عبارتند از:
- سن بیمار
- فوریت پزشکی گیرنده
- میزان مطابقت سیستم ایمنی بین اهدا کننده و گیرنده
فرایند تطبیق پیوند اعضاء
روند تطبیق پیوند اعضاء شامل پنج مرحله است:
- عضو برای پیوند در دسترس باشد. هنگامی که یک عضو برای انجام پیوند در دسترس قرار بگیرد، OPO یا مرکز مدیریت اطلاعات پیوند اعضاء، اطلاعات این عضو از جمله اندازه اندام، وضعیت، گروه خون و نوع بافت را به UNOS ارسال می کند.
- UNOS لیستی از گیرندگان را تهیه می کند. UNOS لیستی از بیمارانی که در انتظار پیوند قرار دارند و مشخصات آن ها با مشخصات پزشکی و بیولوژیکی اهدا کننده سازگاراست، تهیه می کند.
- مرکز پیوند ازعضو موجود مطلع می شود. به مراکز پیوند اطلاع داده می شود که بیمار آن ها درلیست پیوند قرار دارد.
- تیم پیوند می توانند عضو را برای بیمار در نظر بگیرند. مراکز پیوند می توانند بر اساس معیارهای پزشکی، وضعیت اندام، وضعیت بیماران، در دسترس بودن کارمندان و بیمار و حمل و نقل اعضای بدن در مورد پذیرش عضو در دسترس تصمیم گیری کنند. طبق قانون، تیم پیوند فقط یک ساعت فرصت دارد تا تصمیم خود را بگیرد.
لیست انتظار برای پیوند اعضاء
برای ورود به لیست انتظار، بیماران می توانند مراحل زیر را دنبال کنند:
- به پزشک خود مراجعه کنند.
- با مراکز پیوند تماس بگیرند و بر اساس نیاز خود از جمله بیمه، محل و وضعیت مالی یکی از مراکز پیوند را انتخاب کنند.
- در حین ارزیابی، سؤالاتی را در مورد بیمارستان و تیم پیوند مطرح کنند.
- تیم پیوند بیمارستان تصمیم گیری می کند که آیا فرد کاندید خوبی برای پیوند است یا نه. هر بیمارستان معیارهای خاصی برای پذیرش نامزدهای پیوند در نظر می گیرند.
- اگر تیم پیوند بیمارستان تشخیص دهد که فرد کاندید مناسبی برای پیوند است، بیمار به لیست انتظار اضافه می شود.
- مراکز پیوند تأیید کتبی در مورد قرار دادن بیمار در لیست انتظار ارسال نمی کند. درعوض، بیماران بایداز طریق بیمارستان پیوند این موضوع را پیگیری کنند.
- در برخی از کشورها قانون “لیست چندگانه” وجود دارد که این قانون اجازه می دهد تا بیماران با ارزشیابی در بیش از یک مرکز پیوند اعضاء ثبت نام شوند.
سوالات بیمار از تیم پیوند
برخی از سوالاتی که بیماران باید در مورد شرایط پیوند خود از تیم پیوند بپرسند، عبارتند از:
- فواید پیوند چیست؟
- هزینه پیوند چقدر خواهد بود؟
- عوارض احتمالی پیوند چیست؟
- زمان بهبودی بعد از پیوند چقدر است؟
- خطرات ناشی از پیوند عضو چیست؟
- در طول عمل چه اتفاقی خواهد افتاد؟
- گزینه های من برای انجام پیوند چیست؟
- زمان بهبودی بعد از پیوند چقدر است؟
- پیوند عضو با اهدا کننده زنده چقدر هزینه دارند؟
- آیا می توانم برای پیوستن به مرکز پیوند اقدام کنم؟
- چه میزان مالی توسط بیمارستان پذیرفته می شود؟
- چه مدت طول می کشد که منتظر پیوند عضو باشم؟
- آیا بیمارستان پیوند اهدا از فرد زنده را انجام می دهد؟
- چه کسی در مورد روند پیوند به من می تواند کمک کند؟
- آیا یک واحد ویژه پرستاری برای بیماران پیوندی وجود دارد؟
- چه نوع آزمایش های پزشکی در ارزیابی انجام می شود؟
- اگر پوشش مالی من تمام شود چه اتفاقی رخ می دهد؟
- اعضای تیم پیوند چه کسانی هستند و شغل آنها چیست؟
- چه شرایط پزشکی ممکن است مرا از لیست پیوند خارج کند؟
- چه بخشی از هزینه پیوند تحت پوشش بیمه من خواهد بود؟
- چه اتفاقات و عوارضی را بلافاصله بعد از پیوند می توان انتظار داشت؟
- چه مدت ارگان پیوندی دوام خواهد داشت؟ امید به زندگی من با پیوند چیست؟
- به چه روش های درمانی بعد از پیوند از جمله داروها نیاز دارم؟ قیمت آن ها چقدر می شود؟
- آیا اهدا کننده زنده در مورد پیوند من وجود دارد؟ اگر چنین است، ارزیابی اهداکننده زنده کجا انجام خواهد شد؟
پس از اضافه شدن بیمار به لیست انتظار پیوند، ممکن است همان روز عضو برای پیوند وجود داشته باشد و یا ممکن است بیمار سال ها در لیست پیوند منتظر بماند.
عوامل مؤثر بر مدت زمان انتظار
عوامل مؤثر بر مدت زمان انتظار به میزان انطباق وضعیت بیمار با اهداکننده بستگی دارد. عواملی مانند فوریت پزشکی، زمان انتظار در لیست پیونند، اندازه اندام، گروه خون و آرایش ژنتیکی در انتخاب فرد برای پیوند مهم هستند.
توزیع اعضاء اهدایی
درک شرایط و مزایا و خطرات احتمالی پیوند عضو مانند هر نوع درمان پزشکی بسیار مهم است. ابتدا اعضای بدن به صورت محلی توزیع می شوند و در صورتی که مورد مناسبی برای یپوند پیدا نشود، عضوء اهدایی به صورت منطقه ای و سپس در سطح ملی توزیع خواهد شد، تا گیرنده ای مناسب برای پیوند پیدا شود. پیوند عضو شامل خارج کردن اعضای بدن از اهدا کننده و پیوند آنها به شخصی است که ممکن است در اثر بیماری یا نارسایی عضو به پیوند نیاز دارد. پیوند اعضاء می تواند جان شخصی را که عضو را می گیرد نجات دهد. پیوند عضو معمولاً به عنوان آخرین روش درمانی برای نجات جان بیمار و بهبود کیفیت زندگی او در نظر گرفته می شود.
اهداء کنندگان عضوء
اهدا کننده می تواند یک فردی باشد که از دنیا رفته (اهداء کننده متوفی) و یا فردی باشد که در قید حیات است (اهدا کننده زنده). یک اهدا کننده زنده معمولاً یکی از نزدیکان یا اطرافیان بیمار خواهد بود.
دو نوع اهدای عضو زنده وجود دارد.
اهدایای مستقیم
این رایج ترین نوع اهدای عضو برای اهدا کنندگان زنده است. در این نوع اهدای عضو از بدن اهداکننده عضو به گیرنده پیوند زده می شود.
اهدا کننده ممکن است:
- یک خویشاوند درجه یک مانند پدر و مادر، برادر، خواهر یا فرزند بزرگتر
- سایر اقوام مرتبط با زیست شناختی مانند دایی، عمه یا پسر عموی
اهدای غیر مستقیم
در اهداء عضو غیر مستقیم اهداکننده و دریافت کننده همدیگر را نمی شناسند و جراحی بر اساس نیاز پزشکی و سازگاری گروه خون هر دو صورت می گیرد. در برخی موارد، اهدا کننده ممکن است تصمیم بگیرد که گیرنده عضو را نشناسد. پیوند اعضای اهدا کننده زنده عوارض کمتر و ماندگاری بیشتری نسبت به بقیه پیوند ها دارد.
قبل از عمل
ارزیابی اهدا کننده
در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده یا دوستان بیمار برای ارزیابی انتخاب می شوند. اهدا کنندگان عضو زنده عموماً باید بین 18 تا 60 سال و از نظر جسمی و روحی وضعیت خوبی داشته باشند. استانداردهای خاص واجد شرایط بودن اهدا کننده براساس مرکز اندام و پیوند متفاوت است.
فرآیند ارزیابی اهدا کننده معمولاً شامل مراحل زیر را می شود:
- غربالگری اولیه. اولین قدم در ارزیابی اهداکنندگان معمولاً یک غربالگری اولیه است که ممکن است بصورت آنلاین، حضوری یا تلفنی انجام شود. کارکنان مرکز پیوند برای شروع معاینه پزشکی رضایت فرذ را می پرسند و سوالات متعددی در مورد تاریخچه سلامتی و پزشکی او می پرسند.
- آزمایش خون. مرحله بعدی معمولاً آزمایش خون است تا مشخص شود آیا گروه خونی دهنده با گروه گیرنده سازگار است یا خیر. اگر گروه خونی فرد با گیرنده مطابقت نداشته باشد، ممکن است گزینه های درمانی تخصصی وجود داشته باشد که هنوز هم به فرد امکان اهدا عضو را می دهند.
- معاینه بدنی و ارزیابی روانی. در مرکز پیوند، یک تیم پیوند سلامت جسمی و روانی دهنده عضو را ارزیابی می کنند تا احتمال بروز خطر در حین جراحی را کاهش دهند. وجود برخی شرایط مانند دیابت، سرطان، برخی از بیماری های عفونی، بیماری های قلبی ممکن است فرد دهنده عضو را تایید نکنند. روند ارزیابی دهندگان عضو کاملا محرمانه است. همچنین، در طول ارزیابی، تیم پیوند وضعیت اندام مورد نظر را بررسی می کنند ممکن است روند بررسی شامل آزمایش های آزمایشگاهی و تصویربرداری باشد.
- رضایت و بررسی نهایی. اگر فرد شرایط لازم برای اهدا کننده زنده را داشته باشد، مرکز پیوند موظف است او را از کلیه جوانب و نتایج بالقوه اهدای عضو مطلع کند و رضایت آگاهانه بیمار را از این روند دریافت کند.
پیوند اعضاء و احساسات
پیوند عضو می تواند نه تنها بر بدن بیمار بلکه بر احساس او هم تأثیر بگذارد. برخی از افراد دچار استرس ناشی از عدم پذیرش عضو یا عوارض جانبی دارو می شوند. برخی دیگر در سازگاری با شرایط جدید بعد از پیوند خود دچار مشکلات زیادی می شوند. در این شرایط صحبت با یک روان شناس برای بیماران پیوندی می تواند بسیار مفید و موثر باشد. خطرات مرتبط با اهدای عضو از اهدا کنندگان زنده شامل هر دو خطرات سلامتی کوتاه مدت و طولانی مدت در مورد عمل جراحی، عملکرد اندام و مشکلات روانی ناشی از اهدای عضو است. برای گیرنده اندام، خطر جراحی پیوند معمولاً کم است اما اهدای عضو به فرد می تواند فرد سالم را در معرض خطر و بهبودی از جراحی های غیر ضروری قرار دهد. خطرات مربوط به اهدای عضو در عمل جراحی عبارتند از:
- فتق
- درد
- عفونت
- خونریزی
- عوارض زخم
- لخته شدن خون
- در موارد نادر مرگ
اطلاعات پیگیری طولانی مدت در مورد اهدا کنندگان عضو زنده محدود است، و تحقیقات ادامه دارد. اهدای عضو نیز ممکن است باعث بروز مشکلات سلامت روان مانند علائم اضطراب و افسردگی شود.
زندگی بعد از پیوند عضو
بیمارانی که تحت جراحی پیوند اعضاء قرار می گیرند احتمالا مادام العمر نیاز به مصرف دارو و معاینات منظم پزشکی دارند. از آنجایی که احتمال رد پیوند بعد از پیوند اعضاء وجود دارد. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن برای کاهش احتمال رد پیوند تجویز می شوند. این دارو ها ممکن است خطر بروز عوارض جانبی مانند عفونت را به همراه داشته باشد. بیماران باید برای کاهش احتمال رد پیوند خود با تیم پیوند و پزشک خود همکاری و از دستوالعمل های آن ها پیروی کند.
همچنین بیماران باید بعد از پیوند عضو یک سبک زندگی سالم داشته باشند که معمولاً شامل موارد زیر است:
- رژیم غذایی سالم
- ترک سیگار کشیدن
- فعالیت بدنی منظم
بعد از عمل
مراقبت بعد از عمل جراحی
بعد از مرخص شدن از بیمارستان بهتر است بیمار در نزدیکی مراکز پیوند خود بماند تا پزشک به او دسترسی داشته باشد و بتواند بر سلامت و عملکرد اعضای بدن شما نظارت کنند. علاوه بر آن برای مراقبت های بیشتری و انجام آزمایشات و غربالگری بعد از عمل جراحی نیاز به مراجعه به مرکز پیوند دارد و مراکز پیوند موظفند پیگیری های لازم را تا شش ماه، 12 ماه و 24 ماه پس از پیوند عضو انجام دهند.
بهبود
بسته به روند جراحی و سلامت كلی بیمار، پزشكان توصيه هاي خاصي در مورد نحوه مراقبت و كاهش خطر عوارض در دوران بهبودي از جمله مراقبت از زخم، مديريت درد، محدود كردن فعاليت هاي شديد و بازگشت به کار را به بیمار خواهند كرد.
بازگشت به فعالیت های روزمره
اکثر افراد بعد از چهار تا شش هفته قادر به بازگشت به فعالیت های عادی روزانه خود هستند. روند بهبودی برای پیوند کبد طولانی تر است و بیشتر افراد قادرند دو تا سه ماه پس از اهدای عضو به محل کار و سایر فعالیت های عادی برگردند.
بارداری
پیوند کلیه به طور معمول بر توانایی بارداری یا تکمیل یک بارداری ایمن و زایمان تأثیری ندارد. برخی از مطالعات نشان می دهد که اهدا کنندگان کلیه ممکن است از نظر ابتلا به عوارض حاملگی مانند دیابت حاملگی، فشار خون بالا ناشی از بارداری، پره اکلامپسی و پروتئین در ادرار، اندکی در معرض خطر باشند. معمولاً توصیه می شود که زنان حداقل شش ماه پس از پیوند از باردار شدن جلوگیری کنند. در مورد بارداری پس از اهدای کبد، اطلاعات کمی وجود دارد زیرا این روش جدیدتر و کمتر رایج است.
توصیه های برای بیمار بعد از اهدا عضو
اهدای عضو یک تصمیم شخصی است که نیاز به تفکر دقیق و در نظر گرفتن ریسک و فواید آن بسیار جدی دارد. تیم پیوند همچنین می تواند در طول فرآیند اهدای عضو و راهکار های مقابله به مشکلات به بیماران کمک کنند، مانند:
- پیوستن به یک گروه پشتیبانی. صحبت با دیگران که تجربه مشابهی با شما دارند می تواند ترس و اضطراب شما را برطرف کند.
- اشتراک گذاری تجربیات در رسانه های اجتماعی. تعامل با سایر افرادی که تجربه مشابهی داشته اند ممکن است تصمیم گیری های درست در مورد روند جراحی و مدیریت عوارض مفید باشد.
- کسب اطلاعات. تا جایی که می توانید در مورد بیماری و جراحی خود اطلاعات لازم را کسب کنید.
رژیم و تغذیه
بیشتر افراد بعد از جراحی پیوند اعضاء خیلی زود به رژیم غذایی عادی خود برمی گردند مگر اینکه بیماری خاص دیگری داشته باشند. تیم پیوند شامل یک متخصص تغذیه است که می تواند در مورد نیازهای غذایی و رژیم غذایی به سؤالات بیمار بعد از عمل پاسخ دهد.
ورزش
حفظ سبک زندگی سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش همان اندازه برای اهدا کنندگان عضو اهمیت دارد که برای سایر افراد هم مهم است. به احتمال زیاد بیمار طی چند هفته یا چند ماه پس از جراحی می توانید به سطح فعالیت بدنی طبیعی خود برمی گردد. بیمار باید قبل از شروع هرگونه فعالیت بدنی جدید، با پزشک صحبت کند. برخی پزشکان توصیه می کنند که اهدا کنندگان کلیه از ورزش هایی مانند فوتبال، بوکس، هاکی، فوتبال، ورزش های رزمی یا کشتی دوری کنند تا از کلیه خود در برابر آسیب های ورزشی محافظت شود.
باورهای نادرست در مورد پیوند اعضاء
با وجود تلاش های مداوم در آموزش عمومی اما متاسفانه تصورات غلط و نادرستی در مورد اهدای عضو همچنان ادامه دارد.
برخی از واقعیت ها در زمینه پیوند اعضاء عبارتند از:
- اهداء عضو و بافت هیچ هزینه ای برای خانواده اهداکننده ندارد.
- اهداء عضو فقط پس از اعلام مرگ مغزی توسط پزشك قابل انجام است.
- اهداء عضو با عقاید اکثر ادیان سازگار است و امکان مراسم تشییع جنازه برای اهدا کنندگان عضو و بافت وجود دارد.
- یک سیستم رایانه ای ملی و استانداردهای سختگیرانه برای اطمینان از توزیع اخلاقی و عادلانه اندام ها وجود دارد.
- اهدا کنندگان برای همه نژادها و گروه های قومی مورد نیاز صورت می گیرد. میزان موفقیت پیوند در قوم های همسان افزایش می یابد.
- افراد در هر سنی و تاریخچه پزشکی بهتر است خودشان را اهدا کننده قلمداد کنند. وضعیت پزشکی افراد در زمان مرگ مشخص خواهد کرد که چه اعضا و بافت هایی از بدن فرد می توانند اهدا شوند.
- اطلاعات در مورد اهداكننده ارگان فقط در صورت درخواست خانواده یا اهداكننده برای گیرنده منتشر می شود. در غیر این صورت، حفظ حریم خصوصی بیمار برای خانواده های اهدا کننده و گیرندگان محفوظ است.
آخرین دیدگاه‌ها