عدم تعادل تستوسترون در مردان و زنان می تواند با بروز برخی عوارض جانبی همراه باشد. تستوسترون یکی از هورمون های مهم بدن است. این هورمون در بدن مردان توسط بیضه ها و در زنان توسط تخمدان ها ترشح می شود. با اینکه تستوسترون اغلب به عنوان هورمون مردانه در نظر گرفته می شود، ولی با این حال این هورمون برای سلامتی زنان نیز حیاتی است.
آزمایش سطح تستوسترون خون یک قسمت مهم در ارزیابی قدرت باروری است. تستوسترون در بلوغ و قدرت باروری مردان نقش مهمی دارد. به همین علت کاهش تستوسترون در مردان، اغلب یکی از دلایل مهم ناباروری است. با این حال، بالا بودن غیر طبیعی سطح تستوسترون نیز می تواند منجر به بروز مشکلات دیگری در قدرت باروری مردان شود.
بالا بودن سطح تستوسترون در زنان، نیز اغلب با مشکلاتی مانند نازایی مرتبط است. سطح تستوسترون در خانم ها معمولا پس از یائسگی کاهش پیدا می کند.
علائم کمبود تستوسترون در مردان
کمبود تستوسترون با عنوان کم کاری غدد جنسی یا هیپوگنادیسم مردانه نیز شناخته می شود. هیپوگنادیسم زمانی رخ می دهد که بدن مرد نمی تواند تستوسترون کافی ترشح کند. هیپوگنادیسم مردانه باعث ناتوانی جنسی و کاهش قدرت باروری در مردان می شود.
مقادیر زیر نشان دهنده کاهش سطح تستوسترون بدن است:
- سطح تستوسترون آزاد زیر 9 ng / dL نانوگرم در دسی لیتر
- سطح کل تستوسترون زیر 240 ng / dL نانوگرم در دسی لیتر
تستوسترون آزاد به مولکول های تستوسترونی گفته می شود که در جریان خون شما وجود داشته و به هیچ مولکول بیولوژیکی دیگری متصل نیست. تستوسترون کل ترکیبی از تستوسترون آزاد و تثبیت شده است. علائم کاهش تستوسترون در مردان عبارت است از:
- خستگی
- افسردگی
- ناباروری
- گرگرفتگی
- اختلال نعوظ
- مشکل در تمرکز
- کاهش میل جنسی
- افزایش چربی بدن
- کاهش توده عضلانی
- کاهش حجم مایع منی
- بزرگ و حساس شدن سینه ها
- کاهش رشد موهای بدن و صورت
هیپوگنادیسم مردانه به دو دسته کلی هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه تقسیم می شود.
- در هیپوگنادیسم اولیه مردانه، مشکل از بیضه ها بوده و معمولا به دلیل نارسایی بیضه ها رخ می دهد. در حقیقت، علائم هیپوگنادیسم مردانه مشابه علائم یائسگی در زنان است.
- در هیپوگنادیسم ثانویه مشکل از غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس است. این غدد مغز هورمون های FSH و LH را تولید می کنند. این هورمون ها نیز به نوبه خود باعث تولید تستوسترون از بیضه ها می شوند. به همین علت اختلال در عملکرد غدد مغزی با کاهش تستوسترون مرتبط است. هیپوگنادیسم ثانویه در اغلب موارد با مصرف داروهای هورمونی به راحتی درمان می شود.
دلایل کمبود تستوسترون در مردان
عوامل زیادی وجود دارند که می توانند باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان شوند. از جمله.
- سیگار کشیدن. سیگار کشیدن خطر ناباروری در مردان را افزایش می دهد.
- جراحی. کاهش تستوسترون ناشی از عمل جراحی معمولاً پس از بهبودی خود به خود برطرف می شود.
- سوء مصرف مواد. مصرف مواد مخدر مانند ماری جوانا می تواند باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان شود.
- عفونت ها. ابتلا به برخی از عفونت ها مانند اوریون، باعث ایجاد مشکلات هورمونی طولانی مدت در مردان می شود.
- استرس شدید. مقادیر بالای هورمون استرس که کورتیزول نامیده می شود با پایین آمدن سطح تستوسترون در ارتباط است.
- ایدز. ویروس ایدز می تواند باعث ایجاد اختلال در عملکرد بیضه ها، هیپوفیز و هیپوتالاموس شود. آسیب به غدد مغزی نیز با کاهش سطح تستوسترون همراه است.
- سندرم کالمن. این یک بیماری نادر ژنتیکی است که به دلیل کاهش ترشح غدد جنسی رخ می دهد. سندرم کالمن در هر دو جنس مرد و زن دیده می شود اما با این حال در مردان شایع تر است. در سندرم کالمن، بلوغ با تاخیر رخ داده و یا اصلا شروع نمی شود.
- اختلالات هیپوفیز. در برخی موارد وجود مشکلاتی در عملکرد هیپوفیز باعث کاهش هورمون تستوسترون در مردان می شود. این اختلال ممکن است ناشی از ابتلا به تومور هیپوفیز یا تومور مغزی باشد. همچنین درمان تومور مغزی با اشعه می تواند باعث آسیب طولانی مدت به هیپوفیز شود.
- سندرم کلاینفلتر.این یک اختلال ژنتیکی است که به علت زیاد بودن کروموزوم های جنسی در مردان رخ می دهد. مردان در شرایط طبیعی دارای یک کروموزوم Xو یک کروموزوم Yهستند. اما در سندرم کلاینفلتر مرد به جای داشتن کروموزوم XY دارای یک کروموزوم X اضافی است. این بیماری ژنتیکی فقط در مردان رخ می دهد. همچنین سندرم کلاینفلتر یکی از شایع ترین علل ناباروری در مردان است.
کاهش و یا افزایش وزن
کاهش غیر طبیعی شاخص توده بدن یا BMI، سوء تغذیه و ورزش بیش از حد می تواند منجر به کاهش سطح تستوسترون و کاهش قدرت باروری در مردان شود. از طرفی هم، چاقی نسبت به سن تأثیر بیشتری بر روی سطح تستوسترون مردان دارد. بررسی ها نشان می دهد که افزایش وزن با کاهش سطح تستوسترون مرتبط است. کاهش وزن و دستیابی به تناسب اندام می تواند سطح تستوسترون شما را افزایش دهد.
علاوه بر آن، زیاد بودن غیر طبیعی آهن خون، در اصطلاح پزشکی هموکروماتوز نامیده می شود. این بیماری ژنتیکی یکی از علل مهم کاهش تستوسترون در مردان است.
سن
سطح تستوسترون خون همراه با افزایش سن، به طور طبیعی کاهش پیدا می کند. به همین علت مردان بالای 50 سال معمولا دارای تستوسترون کمتری هستند. باروری مردان با افزایش سن کاهش می یابد، البته این کاهش باروری مانند کاهش باروری زنان شدید نیست.
آسیب بیضه
اگر فقط یک بیضه آسیب دیده باشد، تولید تستوسترون طبیعی است. اما اگر هر دو بیضه آسیب ببینند مقدار تستوسترون بدن به شدت کاهش پیدا می کند. از طرفی هم، عدم نزول بیضه در صورت درمان نشدن می تواند باعث ایجاد مشکلات هورمونی در بزرگسالی شود. این مشکل معمولاً در اوایل کودکی برطرف می شود.
درمان سرطان
شیمی درمانی و پرتودرمانی می تواند به طور موقت باعث کاهش تستوسترون شده و تولید اسپرم را مختل کند. گاهی اوقات آسیب های وارد شده به بدن دائمی است. بررسی ها نشان می دهد که 30 درصد از مردان پس از شیمی درمانی، کاهش سطح تستوسترون را تجربه می کنند.
درمان کمبود تستوسترون در مردان
گاهی کمبود تستوسترون در نتیجه ابتلا به یک بیماری زمینه ای یا یک عامل سبک زندگی مانند چاقی رخ می دهد. در این موارد پس از درمان بیماری اولیه یا تغییر سبک زندگی، معمولا سطح تستوسترون به میزان طبیعی خود برمی گردد. اما متأسفانه در برخی موارد تغییرات سبک زندگی در رفع کمبود تستوسترون موثر نیست. در این موارد، پزشک ممکن است درمان های زیر را توصیه کند:
- کلومید. داروی کلومید با اینکه بیشتر اوقات با ناباروری زنان ارتباط دارد، می تواند برای افزایش سطح تستوسترون در مردان نیز استفاده شود.
- استخراج اسپرم بیضه (TESE). اگر کم بودن و یا عدم وجود اسپرم باعث ایجاد مشکلاتی در باروری شود، پزشک استخراج اسپرم از بافت بیضه (TESE) را توصیه کند. در این روش اسپرم از طریق نمونه برداری به طور مستقیم از بیضه ها استخراج می شود.
- مصرف مکمل تستوسترون. پزشک ممکن است تستوسترون تزریقی را تجویز کند. این درمان به نوبه خود باعث افزایش تولید اسپرم می شود. همچنین مکمل تستوسترون ممکن است برای بهبود وضعیت سلامتی شما تجویز شود، حتی اگر مشکلات مربوط به باروری را حل نکند.
دلایل افزایش تستوسترون در مردان
سطح بالا و غیر طبیعی تستوسترون در مردان با عنوان هایپرگنادیسم نیز شناخته می شود.
اعداد زیر نشان دهنده افزایش غیر طبیعی سطح تستوسترون بدن است:
- سطح تستوسترون آزاد بیش تر از 30 ng / dL
- سطح کل تستوسترون بالاتر از 950 ng / dL
علائم افزایش تستوسترون عبارت است از:
- آکنه
- پرخاشگری
- بلوغ زودرس
- فشار خون بالا
- افزایش میل جنسی
- رشد بیش از حد موها
- ناباروری و کاهش تعداد اسپرم
- افزایش رفتارهای مخاطره آمیز
- افزایش تعداد گلبول های قرمز خون
سطح غیر طبیعی تستوسترون بالا می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- ابتلا به تومورها. ابتلا به تومورهای آدرنال و بیضه می تواند باعث افزایش غیر طبیعی تستوسترون در مردان شود.
- مصرف مکمل تستوسترون. این مکمل ها گاهی اوقات توسط پزشک تجویز می شوند. اما برخی ازمردان این مکمل ها را به صورت غیرقانونی و بدون نسخه پزشک مصرف می کنند. مصرف خودسرانه این مکمل ها می تواند باعث افزایش غیر طبیعی تستوسترون بدن شود.
- سوء مصرف استروئید آنابولیک. برخی از مردان ورزشکار یا بدنساز برای ایجاد توده عضلانی یا افزایش عملکرد ورزشی از استروئید آنابولیک ها استفاده می کنند. همچنین برخی دیگر از ورزشکاران به طور غیرقانونی از داروی کلومید برای افزایش قدرت بدنی در هنگام مسابقات ورزشی استفاده می کنند.
درمان افزایش تستوسترون در مردان
سطوح بسیار بالای تستوسترون در مردها می تواند ناشی از تومور، مصرف مواد مخدر و یا مصرف مکمل های تستوسترون باشد. بسیاری از مردان به اشتباه تصور می کنند که مصرف مکمل تستوسترون می تواند باعث بهبود قدرت باروری آنها شود. در حالیکه برعکس، افزایش سطح تستوسترون باعث بروز مشکلات ناباروری در مردان خواهد شد.
اگر افزایش تستوسترون به دلیل استفاده از استروئید آنابولیک یا مکمل تستوسترون باشد، با قطع مصرف مکمل ها این مشکل خود به خود برطرف می شود.
بررسی ها نشان می دهد که مصرف مکمل های تستوسترون در مردانی که نیازی به این مکمل ندارند باعث آزواسپرمی می شود. آزواسپرمی به وضعیتی گفته می شود که در آن مایع منی مرد فاقد اسپرم است. با این حال، شش ماه پس از قطع مکمل تستوسترون، 65٪ از مردان دوباره شروع به تولید اسپرم می کنند.
عدم تعادل تستوسترون در زنان
افزایش تستوسترون در مقایسه با کاهش تستوسترون مشکلات بیشتری را در باروری خانم ها ایجاد می کند. تستوسترون یکی از چندین هورمونی است که به عنوان آندروژن شناخته می شوند. سطح بالای آندروژن در زنان هایپر آندروژنیسم نام دارد. علائم افزایش غیر طبیعی آندروژن در زنان عبارت است از:
- آکنه
- بم شدن صدا
- نامنظم شدن پریودها
- رشد بیش از حد موها
- بزرگ شدن کلیتوریس
- افزایش توده عضلانی
- طاسی با الگوی مردانه
دلایل افزایش تستوسترون در زنان عبارتند از:
سرطان آدرنال یا تخمدان. ابتلا به سرطان غدد فوق کلیوی (آدرنال) و همچنین سرطان تخمدان، باعث افزایش غیر طبیعی سطح تستوسترون در خانم ها می شود.
PCOS. سندرم تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع ترین علل ناباروری در زنان است. PCOS همچنین باعث ابتلا به مشکلات دیگری مانند چاقی و مقاومت به انسولین در زنان می شود.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH). این یک بیماری نادر ژنتیکی است. هیپرپلازی مادرزادی آدرنال هنگامی رخ می دهد که غده آدرنال به صورت غیر طبیعی بزرگ شده و هورمون کورتیزول را ترشح نکند. ابتلا به این بیماری باعث به وجود آمدن صفات مردانه در زنان می شود. همچنین ابتلا به CAH با ناباروری در مردان و زنان مرتبط است.
سوء مصرف استروئید آنابولیک. بسیاری از ورزشکاران از استروئیدها برای افزایش قدرت بدنی در رقابت های ورزشی استفاده می کنند. استفاده از استروئید ها به عنوان یک داروی انرژی زا فقط مختص مردان نیست. بلکه بسیاری از زنان هم از استروئید آنابولیک ها برای افزایش قدرت عضلات خود استفاده می کنند. مصرف استروئید آنابولیک باعث افزایش غیر طبیعی تستوسترون در زنان می شود.
علائم کاهش سطح تستوسترون در زنان عبارت است از:
- خستگی
- افسردگی
- کاهش میل جنسی
- مشکلات شناختی
درمان عدم تعادل تستوسترون در زنان
برای درمان سطوح بالای تستوسترون، پزشک پیش از هر چیز اهداف و علائم شما را در نظر می گیرد. برای خانم هایی که قصد بارداری دارند، درمان متفاوت است. به عنوان مثال، مصرف قرص های پیشگیری از بارداری یکی از درمان های رایج عدم تعادل تستوسترون در خانم ها است. اما مصرف این قرص ها برای خانم هایی که قصد بارداری دارند مناسب نیست.
به طور کلی برای خانم هایی که قصد بارداری دارند درمان های زیر توصیه می شود:
- متفورمین. مصرف داروی متفورمین برای درمان مقاومت به انسولین می تواند علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک را کاهش داده و حتی به شروع مجدد تخمک گذاری کمک کند.
- داروهای باروری. خانم ها برای باردار شدن هم به تغییر سبک زندگی و هم به مصرف داروهای باروری نیاز دارند. کلومید و لتروزول اولین درمان باروری برای زنان مبتلا به PCOS هستند.
- کاهش وزن و ورزش. کاهش وزن اضافی و انجام ورزش های منظم، به ویژه در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، می تواند به کاهش سطح تستوسترون کمک کند. این تغیر سبک زندگی حتی در تحریک مجدد تخمک گذاری هم موثر است.
