سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن برای بقا و زنده ماندن ضروری است و در سراسر بدن پخش شده و انواع مختلفی از سلول ها، اندام ها، پروتئین ها و بافت ها را احاطه می کند. سیستم ایمنی بدن با “پاسخ ایمنی” با عوامل بیماری زای مختلف مانند باکتری، ویروس یا انگل مبارزه می کند.

گلبول های سفید خون

گلبول های سفید خون که به لکوسیت ها معروف هستند در رگ های خونی و عروق لنفاوی برای شناسایی عوامل بیماری زا در حال گردش هستند. در هنگام تشخیص و شناسایی عوامل بیماری زا، گلبول های سفید شروع به تکثیر کرده و به سایر سلول ها، پیام می فرستند که همین کار را انجام دهند.

گلبول های سفید در مکان های مختلف بدن به نام اندام های لنفاوی ذخیره می شوند:

غدد لنفاوی

غددلنفاوی که توسط عروق لنفاوی به هم مرتبط هستند ساختارهای كوچك و لوبیایی شکلی می باشند که به همراه ساختار سلول های مغزی و عفونی بخشی از سیستم لنفاوی بدن را تشکیل می دهند. غدد لنفاوی حاوی مایع لنف هستند و در مقابله با عفونت ممکن است ملتهب یا دردناک شوند.

طحال

طحال، بزرگترین اندام لنفاوی بدن است که در سمت چپ بالای شکم قرار دارد و خون را تصفيه مي كند. طحال، حاوی گلبول های سفید است که با عفونت یا بیماری مقابله کرده و در دفع سلول های خونی قدیمی یا آسیب دیده به بدن کمک می کند.

مغز استخوان

مغز استخوان بافت زرد در مرکز استخوان ها است که باعث تولید گلبول های سفید در جریان خون می شود. این بافت اسفنجی در برخی استخوان ها، مانند لگن و ران حاوی سلول های نابالغ به نام سلول های بنیادین است. سلولهای بنیادین، به ویژه سلولهای بنیادین جنینی دارای اهمیت خاصی هستند.

تیموس

تیموس غده ای بین ریه ها و درست در زیر گردن است که در آن سلول های T بالغ می شوند. تیموس تا دوران بلوغ افراد رشد می کند و بعد از آن با افزایش سن تحلیل می رود.

انواع گلبول های سفید خون

فاگوسیت ها و لنفوسیت ها دو نوع اصلی از گلبول های سفید خون هستند.

فاگوسیت ها

این سلول ها، عوامل بیماری زا ها را احاطه و جذب کرده و آن ها را تجزیه می کنند و به اصطلاح آن ها را می خورند.

انواع مختلف فاگوسیت ها
شایع ترین نوع فاگوسیت ها هستند و بیشتر به باکتری ها حمله می کنند.	نوتروفیل ها
بزرگترین نوع فاگوسیت ها هستند که نقش های مختلفی در بدن دارند.	مونوسیت ها
سلول های مرده را از سطح بدن جمع آوری و نابود می کنند.	ماکروفاژها
این سلول های نقش های زیادی را در بدن ایفاء می کنند. در کمک به بهبود زخم ها و دفاع بدن در برابر عوامل بیماری زا نقش دارند.	سلول های ماست
لنفوسیت ها به بدن کمک می کنند تا عوامل بیماری زا را شناسایی کند تا در صورت بازگشت دوباره این عوامل بدن بتواند آن ها را تشخیص دهند.	لنفوسیت ها

لنفوسیت ها از مغز استخوان ناشی می شوند و برخی از آن ها در مغز باقی می مانند (لنفوسیت های B) و برخی دیگر به سمت تیموس می روند و به لنفوسیت های T (سلول های T) تبدیل می شوند.

انواع لنفوسیت ها در بدن نقش های مختلفی دارند، از جمله:

• لنفوسیت های B که در تولید آنتی بادی نقش دارند و به عملکرد لنفوسیت های T کمک می کنند.
• لنفوسیت های T که سلول های سازش شده را در بدن از بین می برند و به عملکرد سایر لکوسیت ها کمک می کنند.

نحوه پاسخ سیستم ایمنی بدن

آنتی ژن همان عوامل بیماری زایی هستند که می تواند سیستم ایمنی بدن را تحریک کند. آنتی ژن در اکثر مواقع یک باکتری، قارچ، ویروس، سموم یا عامل خارجی است اما در برخی موارد هم می تواند یکی از سلول های معیوب یا مرده بدن باشد. با ورود آنتی ژن به بدن طیف وسیعی از انواع سلول سعی می کنند تا آنتی ژن را به عنوان یک مهاجم بشناسند.

نقش لنفوسیت های B

هنگامی که لنفوسیت های B آنتی ژن را تشخیص دهند، شروع به ترشح آنتی بادی ها می کنند که این آنتی بادی ها به طور اختصاصی به آنتی ژن های خاص متصل می شوند. هر سلول B یک آنتی بادی خاص ایجاد می کند. به عنوان مثال، یک سلول ممکن است یک آنتی بادی را علیه باکتری های ایجاد کننده ذات الریه ایجاد کند، و سلول دیگر ویروس سرماخوردگی را تشخیص دهد. آنتی بادی ها، آنتی ژن ها را شناسایی می کنند، اما آن ها آن را از بین نمی برند. فاگوسیت ها مسئول از بین بردن آنتی ژن های بدن هستند و آنتی ژن های را که آنتی بادی برای مرگ علامت گذاری کرده اند از بین می برند.

نقش لنفوسیت های T

انواع متفاوتی از لنفوسیت های T وجود دارند، از جمله:

سلول های کمکی T (سلول های Th)	هماهنگ کننده پاسخ ایمنی بدن برقراری ارتباط با سلول های دیگر تحریک سلولهای B برای تولید آنتی بادی های بیشتر جذب سلولهای T یا فاگوسیتهای سلولی
سلول های T قاتل (لنفوسیت های T سیتوتوکسیک)	موثر در مقابله با ویروس ها از بین بردن سلول های آلوده

مصونیت

سیستم ایمنی بدن افراد مختلف با هم فرق دارد.

به طور کلی این سیستم در بزرگسالی قوی تر می شود، زیرا با افزایش سن افراد، بدن در معرض انواع عوامل بیماری زا قرار گرفته و نسبت به آن ها مصونیت ایجاد کرده است. به همین دلیل نوجوانان و بزرگسالان در مقایسه با کودکان کم تر مریض می شوند. پس از تولید هر نوع آنتی بادی در بدن یک نسخه آن در بدن باقی می ماند تا اگر دوباره آنتی ژن به بدن حمله کند سریعتر بتواند آن را شناسایی و با آن مقابله کند. به همین دلیل است که افراد فقط یکبار به برخی از بیماری ها مانند آبله مرغان مبتلا می شوند زیرا بدن یک آنتی بادی از آبله مرغان را در خودش ذخیره دارد، و این مصونیت را ایجاد کرده تا در صورت حمله دوباره ویروس می تواند سریعا آن را شناسایی و تخریب کند.

سه نوع مصونیت در انسان وجود دارد که عبارتند از:

مصونیت ذاتی

سیستم ایمنی بدن انسان، مانند بسیاری از حیوانات، از روز تولد یک مصونیت ذاتی را همراه دارند که بدن می تواند به عوامل خارجی حمله کند. این مصونیت ذاتی شامل اولین خط دفاع بدن در برابر عوامل بیماری زا مانند پوست و غشاهای مخاطی گلو و روده است.

مصونیت اکتسابی

سیستم دفاعی بدن با رشد انسان ها و قرار گرفتن در معرض انواع بیماری ها و یا واکسیناسیون، نسبت به برخی عوامل بیماری زا آنتی بادی های مختلفی را ایجاد می کند و به طور اکتسابی مصونیت را به دست می آورد. این مصونیت گاهی اوقات به عنوان حافظه ایمونولوژیک شناخته می شود.

مصونیت منفی

• این نوع مصونیت که به عنوان مصونیت “وام گرفته شده” هم شناخته می شود، به طور نامحدود دوام نمی یابد.
• به عنوان مثال، کودک قبل از تولد آنتی بادی هایی را از طریق جفت مادر دریافت می کند.
• این مصونیت منفعل، کودک را از ابتلا به برخی از عفونت های شایع کودکان در سال های اولیه زندگی محافظت می کند.

اختلالات سیستم ایمنی

از آنجا که سیستم ایمنی بدن بسیار پیچیده است، روش های زیادی وجود دارد که می تواند باعث بروز اختلالات مختلفی در سیستم ایمنی بدن شود.

انواع اختلال سیستم ایمنی بدن، عبارتند از:

نقص ایمنی

زمانی که عملکرد یک یا چند قسمت از سیستم ایمنی بدن مختل شود و به درستی کار نکند می تواند باعث بروز نقص در سیستم ایمنی بدن شود. برخی عوامل مانند سن، چاقی، و مصرف الکل می توانند خطر بروز این نقص را افزایش دهند. به طور مثال سوء تغذیه یک دلیل شایع برای نقص ایمنی ایدز نمونه ای از نقص ایمنی اکتسابی می باشد.

خود ایمنی

در شرایط خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن به جای تشخیص عوامل بیماری زا و یا سلول های معیوب به اشتباهی سلول های سالم را هدف قرار می دهد و به آن ها حمله می کند و از بین می برد.

بیماری های خود ایمنی عبارتند از:

• بیماری گریوز
• دیابت نوع 1
• آرتریت روماتوئید
• بیماری سلیاک

حساسیت

• حساسیت بیش از حد باعث بروز واکنش های شدید سیستم ایمنی بدن نسبت به بافت سالم بدن می شود.
• به طور مثال شوک آنافیلاکتیکی به عنوان یک نمونه از واکنش حساسیت زا سیستم ایمنی بدن می تواند خطرناک و کشنده باشد.

سیستم ایمنی و سن

با افزایش سن، توانایی پاسخ ایمنی بدن کاهش می یابد، که به نوبه خود منجر به عفونت و سرطان بیشتر می شود. بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که افراد جوان نسبت به افراد مسن بیشتر به بیماری های عفونی مبتلا می شوند و میزان مرگ و میر سالمند ناشی از عفونت نسبت به بقیه افراد بیشتر است. عفونت های تنفسی، آنفولانزا و به خصوص ذات الریه پنومونی عامل اصلی مرگ و میر در افراد بالای 65 سال در سراسر جهان است. علت دقیق این موضوع هنوز مشخص نیست اما برخی از دانشمندان معتقدند که این افزایش خطر با کاهش سلول های T و تحلیل رفتن تیموس با افزایش سن همراه است.

علاوه بر آن، اگر چه واکسن آنفلوانزا در افراد بالای 65 سال نسبت به کودکان سالم (بالای 2 سال) تاثیر کمتری دارد اما تحقیقات نشان داده است که تزریق آن در افراد سالمند به میزان قابل توجهی میزان ابتلا به آنفلونزا را کاهش داده است. از طرفی به نظر می رسد ارتباط مستقیمی بین تغذیه سالمندان و تقویت سیستم ایمنی بدن آن ها وجود دارد.

“سوء تغذیه ریز مغذی” نوعی سوء تغذیه شایع حتی در کشورهای مرفه است که در آن فرد از کمبود برخی ویتامین های ضروری و مواد معدنی رنج می برد. این سوء تغذیه در افراد سالمند شایع باشد. استفاده از مکمل های غذایی و ویتامین ها در سالمندان برای تقویت سیستم ایمنی بدن باید تحت نظر پزشک معالج صورت بگیرد. چون ممکن است برخی مکمل ها با داروهای مختلف تداخل ایجاد می کند. حتی منجر به بروز عوارض جانبی خطرناکی شوند که عواقب جدی تری خواهد داشت.

تشخیص و درمان بیماری های سیستم ایمنی بدن

تحقیقات نشان داده است که علائم بیماریهای سیستم ایمنی بدن در افراد مختلف می تواند متفاوت باشد.

اما با این حال تب و خستگی جزء علائم متداول و رایج نشان دهنده اختلال درسیستم ایمنی بدن هستند. در بیشتر مواقع، نقص سیستم ایمنی با آزمایش خون ساده تشخیص داده می شود. پزشکان می توانند با آزمایش خون، تعداد اجزاء سیستم ایمنی (گلبول های سفید) یا میزان عملکرد آن ها را اندازه گیری کنند. شرایط آلرژیک ممکن است با استفاده از آزمایش خون یا تست آلرژی پوست ارزیابی و علت آن تشخیص داده شود. در شرایطی که خود ایمنی باعث بروز اختلالات در سیستم ایمنی بدن شده اند. داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها یا سایر عوامل سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن می توانند بسیار مفید باشند.

در برخی اختلالات سیستم ایمنی بدن، ممکن است درمان شامل جایگزین کردن عناصر مورد نیاز با تزریق آنتی بادی های مونوکلونال باشد. آنتی بادی مونوکلونال نوعی پروتئین هستند که در آزمایشگاه ساخته می شوند. آنها برای تنظیم قسمت هایی از پاسخ ایمنی که باعث التهاب می شوند، کاربرد دارند. طبق اعلام موسسه ملی سرطان، از آنتی بادی های مونوکلونال برای درمان سرطان هم استفاده می شود. آن ها می توانند داروها، سموم یا مواد رادیواکتیو را مستقیماً به سلوله ای سرطانی منتقل کنند.