شیمی درمانی می تواند بسته به نوع دارو های شیمی درمانی عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند. داروهای مختلف باعث عوارض جانبی مختلفی در شیمی درمانی می شوند. برخی از عوارض شیمی درمانی خفیف بوده و به راحتی قابل درمان هستند. پزشک یا پرستار می تواند در کنترل و مدیریت این عوارض به بیمار کمک کند. مصرف داروها دقیقاً طبق دستورالعمل پزشک برای افزایش کارایی آن ها بسیار مهم است. پزشک ممکن است در مورد خطر ابتلا به با بیمارصحبت کند. سپسیس عارضه جدی عفونت است که ممکن است در اثر شیمی درمانی ایجاد شود. پزشک یا پرستار از بیمار می خواهند در صورت بروز علائم عفونت سریعا به خدمات درمانی بیمارستان مراجعه کنند. درمان سریع خطر ابتلا به سپسیس یا بیماری های دیگر را کاهش می دهد.
با اتمام شیمی درمانی، بیشتر عوارض جانبی متوقف شده یا به آرامی از بین می روند.
عوارض جانبی اغلب ناخوشایند هستند، اما فواید شیمی درمانی معمولاً از بروز عوارض مهم تر است. بیمارانی که در طی شیمی درمانی از داروها منفرد استفاده می کنند، شاید عوارض جانبی نداشته باشد. اما افرادی که تحت شیمی درمانی با دوز بالا قرار می گیرند، ممکن است عوارض جانبی پیچیده تری داشته باشند.
مطالعه بیشتر: سرماخوردگی در شیمی درمانی
عوارض جانبی شیمی درمانی
پزشک و پرستار در مورد عوارض جانبی شیمی درمانی به بیماران توضیح می دهند. مناطق اصلی بدن که امکان دارد تحت تأثیر شیمی درمانی قرار بگیرند مناطقی هستند که در آن قسمت سلول های جدید به سرعت ساخته و جایگزین می شوند.
این مناطق عبارتند از:
- دستگاه گوارش
- بافت پوششی دهان
- فولیکول های مو (جایی که مو از آن رشد می کند).
- مغز استخوان (جایی که سلول های خونی ساخته شده اند).
- شیمی درمانی در بیماران می تواند عوارض جانبی زیادی را ایجاد کند اما خیلی بعید است که یک بیمار همه آن ها را تجربه کند.
کاهش سلول های خونی
شیمی درمانی می تواند تعداد سلول های خونی ساخته شده توسط مغز استخوان بیمار را کاهش دهد.
مغز استخوان ماده ای اسفنجی است که در وسط استخوان های یافت می شود و سلول های خاص به نام سلول های بنیادی را ایجاد می کند که به انواع مختلف سلول های خونی زیر تبدیل می شوند.
- گلبول های سفید، که از عفونت جلوگیری می کنند.
- گلبول های قرمز خون، که اکسیژن را به تمام قسمت های بدن منتقل می کند.
- پلاکت ها، که به لخته شدن خون کمک کرده و از خون ریزی و کبودی جلوگیری می کنند.
برای بررسی تعداد این سلول ها در خون، نمونه خون معمولی گرفته می شود.
کاهش تعداد گلبول های سفید خون (نوتروپنی)
کاهش تعداد گلبول های سفید خون احتمال ابتلا به عفونت را افزایش می دهد.
گلبول های اصلی خون که با عفونت مبارزه می کنند، نوتروفیل نامیده می شوند. کاهش تعداد گلبول های نوتروفیل (نوتروپنی) یک عارضه شیمی درمانی است که بدن بیماران را مستعد ابتلا به انواع عفونت می کند. تعداد گلبول های سفید خون بعد از دوره شیمی درمانی به طور مداوم افزایش می یابد و معمولاً قبل از شروع دوره شیمی درمانی بعدی به حالت عادی برمی گردد. پزشک ممکن است برای جلوگیری از عفونت، آنتی بیوتیک ها و داروهای دیگری را به عنوان داروهای پیشگیری کننده در طول شیمی درمانی تجویز کند. حتی پزشک می تواند به منظور تشویق مغز استخوان برای تولید سلول های سفید خون بیشتر تزریق G-CSF را پیشنهاد دهد.
بیماران تحت درمان شیمی درمانی در صورت مشاهده هر نوع عوارض جانبی زیر سریعا با پزشک تماس بگیرند:
- تب بیش از 37.5 درجه سانتی گراد
- احساس ناخوشایندی ناگهانی حتی با درجه دمای معمولی بدن
- علائم عفونت مانند سرماخوردگی، گلودرد، سرفه، تکرر ادرار، اسهال یا احساس لرز
کاهش تعداد گلبول های قرمز (کم خونی)
در صورتی که شیمی درمانی باعث کاهش تعداد گلبول های قرمز خون شود ممکن است بیمار احساس خستگی بیش از حد، تنگی نفس سرگیجه و سبکی کند. در صورت بروز کم خونی پزشک می تواند داروی دیگری برای درمان آن تجویز کند.
مطالعه بیشتر: خطر بروز عفونت در شیمی درمانی
افزایش خطر خون ریزی و کبودی بدن
بیماران در صورت ابتلا به کاهش پلاکت و مشاهده علائم زیر باید به پزشک خود مراجعه کنند:
- خون ریزی لثه
- خون دماغ بیش از حد
- لکه های کم رنگ قرمز یا بنفش روی پوست (petechiae)
برخی از افراد ممکن است نیاز به تزریق پلاکت داشته باشند.
تغییرات در وضعیت موی بیمار
شیمی درمانی می تواند باعث تغییرات زیادی بر روی موهای بیماران شود، که عبارتند از:
نازک شدن مو
برخی از داروها باعث ریزش مو بیماران نمی شوند اما می توانند آن ها را نازک تر و شکننده تر کند. بیماران شاید متوجه شوند که موهای آن ها خشک و شکننده شده و به راحتی می شکند. مراقبت از موها در دوران شیمی درمانی می تواند احتمال ریزش آن ها را کاهش دهد.
مطالعه بیشتر: عوارض شیمی درمانی روی ناخن
ریزش مو
برخی از داروهای شیمی درمانی باعث ریزش کامل یا اکثر موهای بیماران حتی در زیر بغل و صورت می شوند که می تواند بسیار ناراحت کننده باشد. ریزش مو معمولاً در طی چند هفته بعد از شروع شیمی درمانی یا، بعضی اوقات، طی چند روز بعد آن شروع می شود. برخی از داروهای شیمی درمانی باعث می شوند مژه ها و ابروها از بین نرود. موهای بیمار معمولاً پس از گذشت چند ماه بعد شیمی درمانی، دوباره رشد می کنند و احتمالاً بعد از 3 تا 6 ماه مو ها کاملا رشد می کنند.
مشکلات گوارشی
شیمی درمانی به روش های مختلفی دستگاه گوارش (معده و روده) بیماران را تحت تأثیر قرار می دهد.
عوارض جانبی شیمی درمانی بر روی دستگاه گوارش ممکن است شامل موارد زیر باشد:
حالت تهوع
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند منجر به حالت تهوع و یا استفراغ شوند. همه داروها باعث این عارضه نمی شوند و بسیاری از بیماران به هیچ وجه این علائم را تجربه نمی کنند. درمان های بسیار موثری برای جلوگیری و کنترل حالت تهوع در بیماران تحت درمان وجود دارد. اگر شیمی درمانی باعث حالت تهوع بیمار شود، قبل از شیمی درمانی داروهای ضد بیماری (ضدعفونی) به بیمار داده می شود. همچنین به بیمار قرص داده می شود تا بعد از شیمی درمانی در خانه مصرف کند. پزشک می تواند برای درمان استفراغ داروهای تزریقی یا شیاف را تجویز کند.
اسهال
بعضی از داروهای شیمی درمانی معمولاً در چند روز اول باعث اسهال می شوند. بیماران در این شرایط ضمن مراجعه به پزشک حتماً مایعات زیادی (روزانه 2 لیتر) بنوشند تا مایعات از دست رفته جایگزین شود. بعضی اوقات، اسهال شدیدتر می شود. بیماران اگر در طول روز بیش از 4 بار اسهال داشته باشند سریعا باید به پزشک مراجعه کنند.
یبوست
برخی از داروهای شیمی درمانی و مسکن ها می توانند باعث یبوست شوند. بیماران در این شرایط باید فیبر بیشتری (غلات، سبزیجات و میوه های خام) و مایعات زیادی مصرف کنند. ورزش و پیاده روی های می تواند به بهبود یبوست کمک کند.
از دست دادن اشتها
شیمی درمانی می تواند روی اشتهای بیمار تأثیر بگذارد. در صورت کم اشتهایی و یا بی اشتهایی بیمار باید سعی کند وعده های کوچکتر ولی بیشتر غذا بخورد. میان وعده هایی مانند آجیل یا میوه خشک می توانند برای رفع این عارضه مفید باشند.
تغییر در طعم
بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند ممکن است طعم تلخی یا فلزی را در دهان خود احساس کنند. مکیدن شیرینی بدون قند می تواند در بر طرف کردن این عارضه مفید باشد. حتی برخی غذاها ممکن است برای بیماران طعم خاصی نداشته باشند. بیمار باید غذاهای مختلفی را امتحان کند تا غذاهای متناسب با طعم خود را تشخیص دهد. تغییرات مزه معمولاً بعد از اتمام شیمی درمانی بهتر می شود.
مطالعه بیشتر: رژیم غذایی مفید برای شیمی درمانی
مشکلات دهان
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند حدود 5 تا 10 روز پس از تجویز باعث مشکلات مختلف دهان مانند دهان درد، زخم دهان یا عفونت شود. پرستار شیمی درمانی به بیمار نحوه مراقبت از دهان خود را برای پیشگیری از ابتلا به عفونت توضیح می دهد .
شایع ترین عفونت دهان، برفک (یا کاندیدیازیس) نام دارد که باعث لکه های سفید روی دهان و زبان، قرمزی و التهاب آن می شود. برفک با قرص ضد قارچ درمان می شود. علاوه بر آن پزشک می توانند استفاده از دهانشویه، دارو و ژل را توصیه کند. بهترین ایده برای بیمارانی که قرار است تحت شیمی درمانی قرار بگیرند این است که قبل از شروع درمان خود به دندانپزشک مراجعه کنند. به دلیل خطر ابتلا به عفونت و گلودرد بعد از شیمی درمانی ممکن است هر نوع معالجه دندان به تأخیر بیفتد.
خستگی
به طور طبیعی برخی افراد در طول شیمی درمانی احساس خستگی زیادی می کنند. اما مقابله با آن بسیار ناامیدکننده و دشوار است. در بیشتر موارد با اتمام شیمی درمانی، خستگی بهبود می یابد. اما بهبودی کامل ناشی از خستگی ممکن است 3 یا 4 ماه طول بکشد. حتی برخی از بیماران بعد از گذشت یک سال یا بیشتر احساس خستگی می کنند.
تغییرات پوستی و ناخن
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند روی پوست اثر بگذارند و باعث خشک یا تغییر رنگ آن ها شوند.
کلر موجود در آب استخر می تواند این اثرات داروهای شیمی درمانی را بدتر کند. همچنین در طول و بعد از درمان با شیمی درمان امکان دارد پوست بیمار نسبت به نور خورشید حساس تر شود. بیمار باید در صورت بروز هرگونه تغییر پوستی یا بثورات، به پزشک خود مراجعه کنند. ممکن است ناخن های بیماران رشد کندتری داشته و یا به راحتی بشکنند. برخی بیماران خطوط سفید در ناخن های خود مشاهده می کنند. پس از اتمام درمان، هرگونه تغییر در سطح ناخن معمولاً تا چند ماه طول می کشد تا به حالت عادی خودش برگردد.
شیمی درمانی و اعصاب
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر روی اعصاب دست یا پای بیماران تأثیر بگذارند و باعث سوزن سوزن شدن یا بی حسی آن ها شود. به این تغییرات نوروپاتی محیطی گفته می شود که می تواند انجام کارهای ظریف مانند بستن دکمه ها را دشوار کنید. در صورت بدتر شدن این علائم پزشک ممکن است دوز داروی شیمی درمانی را تغییر دهد. معمولاً با اتمام شیمی درمانی، نوروپاتی محیطی به تدریج بهتر می شود، اما بعضی اوقات به طور دائم باقی می ماند.
شیمی درمانی و سیستم عصبی
برخی از داروها منجر به اضطراب، بیقراری، سرگیجه، خواب آلودگی و سردرد می شوند.
در صورت وجود هر یک از این عوارض بیمار باید با پزشک خود مشورت کند. برخی افراد می دانند که شیمی درمانی باعث می شود تمرکز آن ها در طول یا بعد از درمان مختل شود. پزشکان گاهی اوقات این عوارض را تغییرات شناختی مرتبط با سرطان (CRCC)، و یا مغز شیمی درمانی می نامند.
تغییر در عملکرد کلیه ها
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر عملکرد کلیه ها تأثیر بگذارند. برای همین پزشک قبل از شروع شیمی درمانی، عملکرد کلیه بیمار را با آزمایش خون بررسی می کند.
تغییر در شنوایی
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر شنوایی بیمار تأثیر بگذارند و باعث ایجاد وزوز گوش شوند و بیمار نتواند صداهای بلند را بشنود. به ندرت ممکن است احساس تعادل بیمار تحت تأثیر قرار گیرد. هرگونه کاهش شنوایی و تغییر در تعادل در طول دوران درمان شیمی درمانی ممکن است دائمی باشد. اما وزوز گوش معمولاً با پایان یافتن دوره درمان بهبود می یابد. پزشک می تواند تست های شنوایی قبل، حین و بعد از درمان را توصیه کند.
افزایش خطر لخته شدن خون
سرطان می تواند خطر ایجاد لخته خون (ترومبوز) را افزایش دهد، و شیمی درمانی ممکن است احتمال این خطر را بیشتر کند. لخته خون باعث علائمی مانند درد، قرمزی و تورم در پا یا تنگی نفس و درد قفسه سینه می شود. لخته شدن خون بسیار جدی است، بنابراین بیمار باید در صورت بروز هر یک از این علائم سریعاً به پزشک خود مراجعه کند. اما اغلب لخته ها را می توان با موفقیت با دارو درمان کرد.
عوارض دیررس شیمی درمانی
شیمی درمانی در برخی از بیماران باعث بروز عوارض جانبی دیررس می شود که این عوارض شش ماه و حتی سال ها بعد از شیمی درمانی شروع می شوند. تأثیرات دیررس به ندرت دیده می شوند.
برخی از این عوارض دیررس، عبارتند از:
- ناباروری
- یائسگی زودرس
- نوروپاتی محیطی
مشکلات قلبی و ریوی، برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند خطر ابتلا به مشکلات قلبی یا ریه را در طول زندگی بیمار افزایش دهند.
سرطان دوم
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند خطر ابتلا به برخی از سرطان ها یا سرطان خون در طول زندگی بیمار را افزایش دهند.
زندگی جنسی و باروری
شیمی درمانی گاهی اوقات می تواند بر زندگی جنسی تأثیر بگذارد. عوارض جانبی مانند خستگی یا احساس بیمار یا ضعف می تواند باعث کاهش میل جنسی در زنان شود. معمولاً هیچ دلیل پزشکی برای قطع رابطه جنسی در طول شیمی درمانی وجود ندارد. اما اگر پلاکت یا سطح گلبول های خون بیمار در طول دوران شیمی درمانی کاهش یابد، پزشک ممکن است به وی توصیه کند تا زمانی که سطح گلبول های او بهبود نیافته است از رابطه جنسی جلوگیری کند.
شیمی درمانی نباید تأثیر طولانی مدت بر زندگی جنسی بیمار داشته باشد.
مواردی وجود دارد که بیماران تحت درمان در مورد رابطه جنسی خود باید از آن ها آگاه باشند:
رابطه جنسی محافظت شده
بیماران اگر می خواهند در چند روز اول دوره شیمی درمانی خود، رابطه جنسی داشته باشند حتما باید از کاندوم استفاده کنند. اما مطمئنا سرطان از راه روابط جنسی منتقل نمی شوند و رابطه جنسی باعث بدتر شدن سرطان نخواهد شد.
پیشگیری از بارداری
استفاده از راه های پیشگیری از بارداری در طول شیمی درمانی و چند ماه پس از آن برای جلوگیری از بارداری مهم است. چون داروهای شیمی درمانی می توانند به یک جنین در حال رشد آسیب برساند و زنان بهتر است در دوران شیمی درمانی خود باردار نشوند. زنان اگر قبل از شروع شیمی درمانی احتمال می دهند که باردار هستند و یا در حین درمان باردار شده اند، سریعاً باید به پزشک خود بگویند. آن ها خطرات و مزایای احتمالی شیمی درمانی در دوران بارداری را برای بیمار توضیح می دهند.
شیردهی و شیمی درمانی
شیردهی در دوران باردای اصلا توصیه نمی شود زیرا داروهای شیمی درمانی می توانند از طریق شیر مادر به کودک منتقل شوند.
یائسگی زودرس
در برخی از زنان، شیمی درمانی باعث یائسگی زودرس می شود و می تواند باعث علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن، اضطراب، نوسانات خلقی و کاهش میل جنسی شود. در این صورت دوره های قاعدگی بیمار متوقف و یائسگی شروع می شود.
شیمی درمانی و باروری
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند باعث ناباروری شوند. بسته به نوع درمانی ممکن است ناباروری بیمار موقت یا دائم باشد.
آخرین دیدگاه‌ها