ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت

پلاکت ها ذرات خونی تولید شده در مغز استخوان هستند که نقش مهمی در روند تشکیل لخته های خون دارند. ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت نوعی اختلال است که در آن بدن پلاکت های زیادی ایجاد می کند. پلاکت بیش از حد می تواند به شرایط خاصی از جمله سکته مغزی، حمله قلبی یا لخته شدن رگهای خونی منجر شود. ممکن است پزشک در هنگام بررسی نتیجه آزمایش خون بیمار که نشان دهنده سطح بالایی از پلاکت بالایی است، ترومبوسیتوز را تشخیص دهد. اگر آزمایش خون  ترومبوسیتوز را نشان دهد، تعیین نوع ترومبوسیتوز برای ادامه روند درمانی مهم است.

انواع ترومبوسیتوز

وقتی علت ترومبوسیتوز یا افزایش پلاکت، یک بیماری زمینه ای مانند عفونت باشد، ترومبوسیتوز واکنشی یا ترومبوسیتوز ثانویه نامیده می شود. به طور معمول، هنگامی که ترومبوسیتوز هیچ دلیل اساسی نداشته باشد، به این اختلال ترومبوسیتمی اولیه یا ترومبوسیتمی ضروری گفته می شود. این یک بیماری خون و مغز استخوان است. ترومبوسیتمی اولیه در زنان و افراد بالای 50 سال شایع است. با این حال، این بیماری همچنین می تواند در افراد جوان تأثیر بگذارد.

علت ترومبوسیتوز

مغز استخوان که همان بافت اسفنجی درون استخوان های بدن است حاوی سلول های بنیادی می باشد که می توانند به گلبول های قرمز، گلبول های سفید یا پلاکت تبدیل شوند. پلاکت ها به هم می چسبند و کمک می کنند تا هنگام آسیب به رگ های خونی، خون ریزی قطع شود. ترومبوسیتوز هنگامی اتفاق میفتد که بدن پلاکت های زیادی را تولید می کند.

علت ترومبوسیتوز واکنشی

ترومبوسیتوز واکنشی نوع متداول ترومبوسیتوز است و از بیماری های زیر ناشی می شود:

• سرطان
• عفونت ها
• کمبود آهن
• خون ریزی حاد
• جراحی یا نوع دیگری از تروما
• جراحی، به خصوص اسپلنکتومی (برداشتن طحال)
• اختلالات التهابی مانند آرتریت روماتوئید، سارکوئیدوز یا بیماری التهابی روده
• کم خونی همولیتیک، نوعی کم خونی که در آن بدن گلبول های قرمز را خیلی سریعتر بین می برد و اغلب به دلیل برخی بیماری های خونی یا اختلالات خود ایمنی ایجاد می شود.

علت ترومبوسیتمی اولیه

علت این اختلال نامشخص است، اما به نظر می رسد که اغلب به دلیل جهش در انواع مختلف ژن رخ می دهد. این بیماری به رغم یافتن برخی جهش های ژن در خون یا مغز استخوان، یک بیماری ارثی محسوب نمی شود. در ترومبوسیتمی ضروری نسبت به ترومبوسیتوز اولیه، خطر لخته شدن یا خون ریزی بسیار بیشتر است.

علائم ترومبوسیتوز

افراد مبتلا به ترومبوسیتوز اغلب علائم خاصی ندارند. علائم و نشانه های ترومبوسیتوز ثانویه، در صورت بروز، به وضعیت بیمار مربوط می شود.

افراد مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه ممکن است علائم و نشانه های مربوط به لخته خون و خون ریزی را داشته باشند، از جمله:

• ضعف
• سردرد
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• تهوع یا سوزن سوزن شدن دست و پا

تشخیص ترومبوسیتوز

در صورت بروز علائم و یا مشکوک شدن پزشک به تشخیص ترومبوسیتوز، وی می تواند یک آزمایش شمارش کامل خون را سفارش دهد. آزمایش خون می تواند تعیین کند که آیا تعداد پلاکت بیمار بالاتر از حد طبیعی است یا نیست. از آنجا که تعدادی از شرایط می تواند باعث افزایش موقتی تعداد پلاکت ها شود، احتمالاً پزشک آزمایش خون را تکرار می کند تا ببیند تعداد پلاکت بیمار با گذشت زمان تغییری کرده است و یا ثابت مانده اند.

تشخیص شرایط زمینه ای (مانند کم خونی فقر آهن، سرطان یا عفونت) می تواند در تشخیص و مدیریت ترومبوسیتوز کمک کند. اگر علت ثانویه مشخص نشود، فرض می شود بیمار مبتلا به نوع ترومبوسیتوز اولیه می باشد.

آزمایش خون برای ژن خاص به نام JAK2 می تواند ترومبوسیتوز را تشخیص دهد.

برای بررسی بیشتر و تشخیص بهتر، پزشک می تواند موارد زیر را ارزیابی کند:

• علائم التهاب
• جهش های ژن مرتبط
• سطح غیر طبیعی آهن در خون
• سرطان های تشخیص داده نشده

برای تشخیص بهتر آزمایش خون می تواند شامل موارد زیر باشد:

• لام خون محیطی. لام خون محیطی تعداد و شرایط پلاکت را بررسی می کند.
• شمارش کامل خون (CBC). CBC اندازه گیری تعداد پلاکت ها در خون بیمار می باشد.
• آزمایش ژنتیک. این آزمایش به تعیین اینکه آیا بیمار یک بیماری ارثی دارد که باعث تعداد زیاد پلاکت ها می شود کمک می کند.

سایر آزمایشات تشخیصی ممکن است شامل آسپیراسیون مغز استخوان برای بررسی پلاکت های بیمار در زیر میکروسکوپ باشد. این روش شامل گرفتن نمونه ای از بافت مغز استخوان به صورت مایع است. به طور معمول از استخوان سینه یا لگن استخراج می شود.

پیش آگهی ترومبوسیتمی

پیش آگهی بیمار به عوامل مختلفی بستگی دارد. بیشتر افراد برای مدت طولانی هیچ عارضه ای را تجربه نمی کنند. با این حال، عوارض جدی می تواند رخ دهد. آن ها می توانند شامل موارد زیر باشند:

• حمله قلبی
• سکته مغزی
• خون ریزی شدید
• مشکلات خون ریزی (به ندرت).
• لوسمی حاد، نوعی سرطان خون
• میلوفیبروز، یک اختلال پیشرونده مغز استخوان
• عوارض حاملگی مانند پره اکلامپسی، زایمان زودرس و سقط جنین
• افرادی که ترومبوسیتمی اولیه دارند نیز در معرض خطر حمله قلبی هستند. این امر به این دلیل است که لخته شدن خون ممکن است جریان خون به قلب را مسدود کند.
• زنانی که ترومبوسیتمی اولیه دارند و همچنین قرص های ضد بارداری مصرف می کنند، خطر بیشتری برای لخته شدن خون دارند. این وضعیت همچنین برای خانم های باردار خطرناک است. لخته خونی واقع در جفت می تواند منجر به بروز مشکلات در رشد جنین یا سقط جنین شود .لخته خون می تواند باعث حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته مغزی موقت شود.

درمان ترومبوسیتوز

 درمان بیماری ترومبوسیتوز بستگی به علت آن دارد.

• اگر ترومبوسیتوز در اثر جراحی اخیر یا آسیب دیدگی ایجاد شده باشد، احتمال دارد افزایش تعداد پلاکت به خودی خود برطرف شود.
• اگر بیمار به یک عفونت مزمن یا یک بیماری التهابی مبتلا باشد، احتمالاً تعداد پلاکت ها تا زمانی که شرایط کنترل نشود و بیماری برطرف نگردد، بالا خواهد ماند. در بیشتر موارد، تعداد پلاکت پس از برطرف شدن علت به حالت عادی باز می گردد.
• اگر طحال بیمار برداشته شده باشد، ممکن است او ترومبوسیتوز مادام العمری داشته باشد، اما به درمان نیاز ندارد.

درمان ترومبوسیتمی اولیه

افراد مبتلا به ترومبوسیتمی ضروری که علائمی نداشته باشند، تا زمانی که شرایط سلامتی آن ها پایدار باشد، نیازی به درمان ندارند. اما اگر بیمار در معرض لخته شدن خون قرار بگیرد، پزشک می تواند مصرف روزانه آسپرین با دوز کم را توصیه کند تا به لخته نشدن خون کمک شود. اما آسپیرین را نباید بدون تجویز پزشک مصرف کرد.

در شرایط زیر، ممکن است بیمار به درمان دارویی نیاز داشته باشد:

• سالمندان
• وجود سابقه لخته شدن خون
• عوامل خطر برای بیماری های قلبی
• تعداد پلاکت ها بیشتر از 1 میلیون

در این صورت پزشک می تواند داروهای کاهش دهنده پلاکت را در درجه اول به صورت هیدروکسی اوره  یا اینترفرون آلفا تجویز کند. اکنون عوامل جدیدتر در تلاش برای سرکوب تولید بیش از حد پلاکت ها تولید می شوند. در موارد ترومبوسیتوز خطرناک برای زندگی، روشی به نام پلاکت فرزی انجام می شود که بلافاصله تعداد پلاکت ها را به سطح ایمن تر کاهش می دهد. در این روش از ابزار ویژه ای برای خارج کردن خون از بیمار، جدا کردن و خارج کردن پلاکت ها و سپس برگشت سایر سلول های خونی به بیمار استفاده می شود.

در روش دیگر پلاکت ها می توانند با روشی مشابه دیالیز از خون بیمار خارج شوند. در این روش سوزنی که به یک لوله وصل می شود، در رگ قرار داده می شود و خون از طریق دستگاهی که پلاکت ها را جدا می کند، عبور داده می شود. سپس خون تصفیه شده از طریق یک خط داخل وریدی (IV) به بدن بیمار باز می گردد. این روش فقط در مواقع اضطراری مانند ترومبوسیتمی که باعث سکته مغزی شده است، کاربرد دارد.

پیشگیری ترومبوسیتمی

هیچ روش شناخته شده ای برای جلوگیری از ترومبوسیتمی اولیه وجود ندارد. با این حال، اگر شما اخیراً به عنوان مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه تشخیص داده شده اید، مواردی وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر عوارض جدی انجام دهید.

• ترک سیگار نیز مهم است. سیگار خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد.
• اولین قدم، مدیریت هرگونه عوامل خطر برای لخته شدن خون است. کنترل فشار خون، کلسترول و شرایطی مانند دیابت می تواند به کاهش خطر لخته شدن خون کمک کند. شما می توانید این کار را با ورزش منظم و خوردن یک رژیم غذایی انجام دهید که عمدتاً از میوه، سبزیجات، غلات سبوس دار و پروتئین بدون چربی تشکیل شده باشد.

برای کاهش بیشتر خطر ابتلا به عوارض جدی، همچنین باید:

• تمام داروها را طبق تجویز مصرف کنید.
• فوراً خون ریزی غیر طبیعی یا علائم لخته شدن خون را به پزشک گزارش دهید.
• از ورزش یا فعالیت هایی که خطر خون ریزی را افزایش می دهد، خودداری کنید.
• از مصرف داروهای بدون نسخه یا سرماخوردگی که خطر خون ریزی را افزایش می دهد، خودداری کنید.
• قبل از هرگونه عمل دندانپزشکی یا جراحی، حتماً به پزشک خود در مورد هر دارویی که مصرف کنید اطلاع دهید.
• افراد سیگاری و افرادی که سابقه لخته شدن خون را دارند ممکن است برای کاهش تعداد پلاکت خود به دارو احتیاج داشته باشند.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

آزمایش معمول خون که تعداد پلاکت های بالا را نشان می دهد، اولین علامت ابتلا به ترومبوسیتوز است. علاوه بر گرفتن تاریخچه پزشکی، آزمایشات جسمی و بدنی، پزشک می تواند در مورد عواملی که بر پلاکت های خون تأثیر می گذارند، مانند جراحی اخیر، تزریق خون یا عفونت از بیمار سوالاتی بپرسد.

احتمال دارد پزشک بیمار را به متخصص بیماری های خونی (هماتولوژیست) ارجاع دهد.

برای آمادگی بیشتر قبل از مراجعه به پزشک، بهتر است:

• لیستی از علائمی که تجربه کرده اید و زمان شروع آن ها را یادداشت کنید .
• سابقه پزشکی خود را، از جمله عفونت های اخیر، روش های جراحی، سابقه خون ریزی و کم خونی خودتان را بنویسید.
• لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و سایر مکمل های مصرفی خود تهیه کنید.

برای ترومبوسیتوز، سؤالاتی که باید از پزشک خود بپرسید، عبارتند از:

• به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• به چه مراقبت های نیاز دارم؟
• چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• آیا باید فعالیت خود را محدود کنم؟
• آیا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
• آیا وضعیت من احتمالاً موقتی است یا در طولانی مدت ادامه دارند؟
• بیماری دیگری دارم، چگونه می توانم به بهترین وجه آن ها را مدیریت کنم؟
• آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری دارید که بتوانم از آن استفاده کنم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟

 احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی می پرسد، مانند:

• آیا طحال خود را برداشته اید؟
• الکل می نوشید؟ آیا سیگار می کشید؟
• آیا سابقه خون ریزی یا کمبود آهن دارید؟
• آیا سابقه خانوادگی ترومبوسیتوز دارید؟
• آیا علائم و نشانه های شما با گذشت زمان بدتر شده است؟