نقش رحم به عنوان یکی از اعضای سیستم تناسلی آن قدر مهم هست که انگیزه لازم را در خانم ها ایجاد کند تا آن ها راجع به ساختار و عملکرد رحم مطالبی را بدانند.
ساختار رحم
رحم اندام تولید مثل زن و به صورت یک گلابی وارونه است که در خط میانی بدن، در لگن، پشت مثانه و در مقابل رکتوم قرار دارد. یک انتهای رحم، به مهبل باز می شود و انتهای دیگر آن بسته به نوع رحم، به یک یا هر دو لوله فالوپ متصل است. هرگونه اختلال در ساختار و عملکرد، می تواند باعث بیماری های رحم شود.
آستر رحم
آستر رحم را آندومتر می نامند.
آندومتر به طور دوره ای بافت داخلی را ایجاد می کند و در صورت عدم بارداری در طول دوره قاعدگی ریخته و یا مجدداً جذب می شود. رحم را می توان به 2 قسمت تقسیم کرد: پایین ترین قسمت رحم که، دهانه رحم نام دارد و بخش عمده آن که بدنه رحم (corpus uteri) نامیده می شود. بین این 2 قسمت یک باریکه ای به نام isthmus – ایسموس، وجود دارد.
فوندوس رحم
بدن رحم در یک موقعیت غیرقابل برگشت، با زاویه 90 درجه از مهبل قرار دارد. جنبه فوقانی بدن رحم به صورت گنبدی است و فوندوس نامیده می شود که عضلانی ترین قسمت رحم است. بدن رحم در بارداری زن نقش اصلی را بر عهده دارد و انقباضات قوی دیواره رحم به بیرون راندن جنین در حین زایمان کمک می کند.
وزن رحم
- متوسط وزن یک رحم تقریباً 40-50 گرم است و حدوداً 7 – 6 سانتی متر طول دارد.
- رحم چند ضلعی – multiparous uterus ممکن است کمی بیشتر از این وزن داشته باشد، و حداکثر وزن آن می تواند تقریباً 110 گرم باشد.
- رحم در دوران یائسگی کوچک و تحلیل رفته است و به طور معمول وزن بسیار کمتری دارد.
حفره رحم
حفره رحم یا cavity صاف و مثلثی است.
- لوله های رحمی به صورت دوطرفه در قسمت فوقانی وارد حفره رحمی می شوند.
- رحم توسط یک سری از رباط ها و بافت همبند به ساختارهای اطراف متصل می شود.
- رباط پهن، رحم را به دیواره های جانبی لگن جانبی وصل می کند و رشته های بافت همبند حاوی عروق رحمی و واژن است که به نگهداری و پشتیبانی رحم و مهبل کمک می کند. این رشته ها به عنوان رباط رحم شناخته می شوند.
دهانه رحم
دهانه رحم قسمت تحتانی رحم و استوانه ای شکل است که بدن رحم را از مهبل جدا می کند. دهانه رحم با کمک کانال غدد درون رحمی که در خط میانی قرار دارد، اجازه عبور مایع منی را به داخل رحم می دهد. طول متوسط دهانه رحم 5 سانتی متر است.
لوله های رحم
لوله های رحمی (لوله های فالوپ) زائده های رحمی هستند که به صورت دوطرفه در قسمت بالای حفره رحم قرار دارند. آن ها اسپرمی را که توسط تخمدان آزاد می شود را به سمت تخم منتقل می کنند و سپس تخمک بارور شده را به رحم انتقال می دهند. لوله های رحمی از ناحیه رحمی به نام قرنیه – cornua خارج می شوند. هر لوله تقریباً 10 سانتی متر طول و 1 سانتی متر قطر دارد و در قسمتی از رباط پهن به نام مزوسالپینکس واقع شده است. لوله رحمی 3 قسمت دارد. قطعه اول، نزدیک به رحم، ایسموس – isthmus نامیده می شود. قطعه دوم آمپول ampulla است که قطر آن کم تر می شود و محل باروری می باشد. بخش آخر، دورترین قسمت از رحم، فروسنجی – infundibulum است.
شریان های رحم
منبع شریانی لوله های رحمی از شاخه های عروق رحمی و تخمدان، عروق کوچک است که در درون مزوسالپینکس قرار دارد. انتقال عصب به لوله های رحمی از طریق اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک انجام می شود.
تعدادی از بیماری های رحم مانند پولیپ، اندومتریوز، فیبروم و سرطان می تواند بر رحم زن تأثیر بگذارد و باعث ایجاد درد شود. درد یا ناراحتی رحم معمولاً در ناحیه لگن و پایین شکم احساس می شود و اغلب در قسمت میانی شکم یا کمر انتشار پیدا می کند. علائم در انواع بیماری های مختلف رحم مشابه هستند و ممکن است شامل خون ریزی نامنظم قاعدگی و مشکل در بارداری باشد، بنابراین در صورت بروز هر علائم مربوط به رحم بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
عملکرد رحم
رحم دارای دیواره ضخیم و عضلانی می باشد که در طول سال های باروری زن، در پاسخ به تحریکات هورمونی و کل چرخه عادت ماهانه یک زن تغییر می کند. رحم در دوران بارداری بزرگ می شود و به طور کلی در طی چند هفته پس از زایمان تقریبا به اندازه اولیه خودش برمی گردد. رحم، مهبل، تخمدان ها و لوله های فالوپ سیستم تولید مثلی یک زن را تشکیل می دهند. با توجه به نزدیکی همه این اندام ها، درد در ناحیه لگن می تواند به دلیل وضعیت رحم باشد.
رحم برای پاسخ به تغییرات جنسی و هدایت جریان خون به لگن و دستگاه تناسلی خارجی از جمله مهبل، لبیلا و کلیتوریس ضروری است. عملکرد تولید مثلی رحم پذیرش تخمک است. تخمک در درون آندومتر یا بافت داخلی رحم کاشته می شود و از رگ های خونی مخصوصی، تغذیه می کند.
تخم لقاح یافته به جنین تبدیل می شود، به دیواره رحم می چسبد، جفت ایجاد می کند و تا زمان زایمان در رحم رشد می کند. رحم به دلیل بزرگ شدن آن در دوران بارداری تقریبا به شکم منتقل می شود.
رحم متحرک است و تحت فشار مثانه یا رکتوم به جلو حرکت می کند، در حالی که اگر هر دو پر باشند، به سمت بالا می رود. افزایش فشار داخل شکمی آن را به سمت پایین هل می دهد. در شرایط عادی در لگن شناور و معلق است.
بیماری های رحم
بیماری های رحم می تواند هم از خود رحم شروع شود یا توسط عوامل خارج رحمی مانند هورمون ها ایجاد شود. بیشتر این شرایط با دارو قابل درمان هستند، اما بعضی از آن ها ممکن است نیاز به هیسترکتومی داشته باشند، که همان جراحی برداشتن رحم است. برخی از بیماری های رحم عبارتند از:
دیسمنوره
- دیسمنوره یک درد شدید قاعدگی است که می تواند قبل یا در دوره قاعدگی رخ دهد.
- دیسمنوره، معمولاً نشان دهنده بیماری رحم و یا بیماری دیگری نیست و اغلب با استفاده از داروهای مسکن یا هورمون درمانی بهبود می یابد.
منوراژی
- منوراژی خون ریزی قاعدگی طولانی یا خیلی شدید است.
- این بیماری به تنهایی می تواند رخ دهد، اما ممکن است ناشی از مشکلات هورمون هیپوفیز باشد. اغلب، منوراژی باعث کم خونی می شود، بنابراین احتمال دارد برای کنترل خون ریزی و برطرف کردن کم خونی به درمان نیاز داشته باشید.
پرولاپس رحم
هنگامی اتفاق میفتد که ماهیچه ها و رباط های که رحم را در جای خود نگه می دارند ضعیف می شوند و به رحم اجازه می دهند در نزدیکی مثانه قرار بگیرد. بسیاری از خانم ها با افزایش سن، پرولاپس رحمی خفیف تا متوسط را تجربه می کنند. شایع ترین علائم آن تکرر و بی اختیاری ادرار است، اما موارد شدید نیز می تواند به خصوص در حین یا بعد از مقاربت جنسی باعث درد شود.
رحم رتروگراد
- رحم می تواند به سمت عقب ستون فقرات برگردد، که به این حالت رتروگراد رحمی گفته می شود.
- رتروگراد رحم بیشتر اوقات علائمی ندارد و به ندرت در دوران بارداری عوارض ایجاد می کند.
- در معاینه معمولی لگن، پزشک می تواند رتروگراد رحم را تشخیص دهد.
ناهنجاری مادرزادی رحم
بعضی اوقات، خود رحم به طور غیر طبیعی شکل می گیرد و می تواند در بارداری اختلال ایجاد کند و ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهد. در زنان باردار، پزشک ناهنجاری های رحمی را در سونوگرافی حاملگی تشخیص می دهد، و حتی در هنگام بارداری، در اسکن یا سونوگرافی توموگرافی شکمی (CT) مشاهده می شود.
چندین ناهنجاری مادرزادی وجود دارند، که عبارتند از:
سپتوم رحم
رحم با بافتی رحمی کامل و یا نیمه کامل به دو قسمت مجزا تقسیم می شود.
رحم دوشاخه
رحم قلبی شکل است و در نتیجه به دو نیمه تقریباً مساوی تقسیم می شود اما دو قسمت از هم جدا نیستند.
دییدفلیک رحم
رحم به ویژه در نزدیکی دهانه پایین به دو بخش تقسیم می شود که هر کدام دارای یک دهانه رحم جداگانه هستند.
رحم تک شاخ
رحم کوچک تر از حد طبیعی به نظر می رسد، زیرا ممکن است یک قسمت آن فشرده شده و یا رشد نیافته باشد، در نتیجه فقط یک حفره کوچک ایجاد می شود.
بیماری التهابی لگن
وقتی باکتری ها یا عوامل عفونت زا وارد دهانه رحم شده و به سمت بالا انتشار یابند، این عفونت می تواند بر یک یا چند عضو لگن از جمله رحم، دهانه رحم و لوله های فالوپ تأثیر بگذارد. به این بیماری التهاب لگن گفته می شود. علائم آن شامل ناراحتی، ترشحات واژن، بوی بد و تکرر ادرار یا درد می شود.
پولیپ رحم
بسیاری از زنان پولیپ رحمی دارند که کوچک و نرم بوده و رشد کندی در داخل رحم دارند و می تواند باعث درد، خون ریزی شدید قاعدگی، لکه بینی بین دوره ها و خون ریزی بعد از مقاربت شوند.
فبیروم رحم
فیبروم، رشد غیرطبیعی دیواره های رحم است. گاهی اوقات، یک فیبروئید توسط ساقه به قسمت خارج رحم متصل می شود. آن ها می توانند به انداز یک دانه نخود فرنگی یا به اندازه یک پرتقال متغیر باشند. اگرچه فیبروم های رحمی گاهی اوقات تومور نامیده می شوند، اما سرطانی نیستند و به بقیه اندام های بدن منتشر نمی شوند.
هایپرپلازی آندومتر
هایپرپلازی آندومتر یعنی رشد بیش از حد سلول های آندومتر (پوشش داخلی رحم) که باعث ضخیم شدن رحم و در نتیجه خون ریزی غیرطبیعی می شود. این بیماری سرطان نیست، اما در برخی موارد، می تواند منجر به سرطان رحم شود، به ویژه هنگامی که با آدنومیوز (رشد بافت آندومتر در دیواره عضله رحمی) همراه شود.
آندومتریوز
اندومتریوز، نوعی اختلال دردناک است که در آن آندومتر (بافت داخل رحمی) خارج از رحم رشد می کند. آندومتریوز معمولاً تخمدان ها، لوله های فالوپ و بافت لگن را درگیر می کند اما بندرت ممکن است بافت آندومتر در اندام های لگن منتشر شود. غالباً، زنانی که آندومتریوز دارند نیز هیپرپلازی آندومتر دارند.
چسبندگی رحمی (سندرم اشرمن)
وجود چسبندگی بعد از عمل جراحی رحم، پرتودرمانی یا آسیب دیدگی در زنان سندرم آشرمن نامیده می شود.
معمولاً این زخم ها علائمی ایجاد نمی کند، اما ممکن است در طی دوره های ماهیانه باعث خون ریزی کمی شوند، و می تواند خطر ناباروری و سقط جنین را افزایش دهد. در موارد شدید می تواند باعث درد یا عفونت شود.
سرطان رحم
سرطان رحم، که معمولاً به آن سرطان آندومتر گفته می شود، باعث خون ریزی غیر طبیعی واژن می شود و در صورت انتشار آن در خارج از رحم، نیاز به درمان دارد.
درد مزمن لگن
اگر دلیل مشخصی برای درد لگن وجود نداشته باشد، ممکن است بیماری شما دردهای مزمن لگن تشخیص داده شود. درد مزمن لگن در صورت تشدید به درمان احتیاج دارند.
علائم بیماری های رحم
علائم بیماری رحم شامل موارد زیر است:
- درد کمر
- مشکل ادرار
- ترشحات واژن
- شکم بزرگ شده
- مشکل در بارداری
- درد یا ناراحتی در لگن
- دوره های نامنظم قاعدگی
تشخیص بیماری های رحم
تاریخچه و علائم پزشکی بیمار می تواند به پزشک در تشخیص نوع بیماری کمک کند.
چندین آزمایش تشخیصی برای بیماری های رحم وجود دارد که پزشک ممکن است آن ها را در نظر بگیرد، ازجمله:
پاپ اسمیر
یک آزمون مهم که می تواند تغییرات در سلول های گردن رحم را شناسایی کند.
نمونه خون
آزمایش می تواند تغییرات هورمونی را که باعث تغییر شرایط رحم شده را تشخیص دهد.
آزمایش ادرار
آزمایش ادرار می تواند عفونت ها و در برخی موارد سلول های سرطانی را شناسایی کند.
روش های مداخله
روش های که بعد از تصویربرداری انجام می گیرند، عبارتند از:
- هیستروسکوپی که شامل انتقال یک لوله به دهانه رحم است که داخل رحم را بررسی می کند.
- هیستروسالپنوگرافی یا سونوهیستروگرام شامل تزریق مایع یا رنگ به داخل دهانه رحم برای ارزیابی داخل رحم است.
معاینه لگن
معاینه لگن می تواند مشکلات مانند پرولاپس رحم یا رحم رتروگراد را تشخیص دهد، اما معاینه لگن نمی تواند به اندازه کافی درون رحم را ارزیابی کند و اگر پزشک تشخیص دهد که علت دیگری باعث بروز علائم بیمار شده است، آزمایش های جانبی را توصیه می کند.
آزمایشات تصویربرداری
این آزمایشات شامل اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا سونوگرافی، در تهیه تصاویر از رحم مفید هستند و می توانند ناهنجاری های ساختاری مانند ناهنجاری های رحم یا رحم رتروگراد را تشخیص دهند. این آزمایشات غالباً با استفاده از مواد رنگی که به رگ تزریق می شود، انجام می گیرد و ساختارها را واضح تر می کند.
درمان بیماری های رحم
درمان مناسب برای بیماری های رحم به علت آن بستگی دارد. داروها، هورمون درمانی، جراحی یا سایر روش ها ممکن است لازم باشند.
آنتی بیوتیک ها
عفونت مانند بیماری التهابی لگن نیاز به درمان آنتی بیوتیک دارد.
جراحی
پرولاپس رحم را می توان با جراحی درمان کرد، و موارد شدید احتمال دارد نیاز به هیسترکتومی داشته باشد.
هورمون درمانی
آندومتریوز اغلب با داروهایی مانند داروهای ضد بارداری هورمونی برای کاهش علائم درمان می شود.
علاوه بر آن، در صورت شدید بودن علائم، هایپرپلازی آندومتر، دیسمنوره و منوراژی ممکن است با هورمون درمانی درمان شوند.
آمبولیزاسیون
فیبروم های رحمی را می توان با آمبولیزاسیون درمان کرد، که یک روش کم تهاجمی است و آسیب کمتری دارند و باعث کاهش خون رسانی به بافت رحم و کوچک شدن فیبروم می شود.
پولیپ ها همچنین با آمبولیزاسیون قابل درمان هستند، اما معمولاً آن ها نیازی به درمان ندارند.
مراقبت
زنانی که به سندرم آشرمن یا ناهنجاری مادرزادی رحم مبتلا هستند به ندرت نیاز به عمل جراحی دارند، اما اغلب در طول بارداری نیاز به مراقبت دقیق دارند تا احتمال سقط جنین را کاهش دهند. رحم رتروگراد به ندرت نیاز به درمان دارد اما در صورت بروز نیاز به راهکار های تغییر شیوه زندگی برای مدیریت نشت ادرار دارد.
بسته به شدت شرایط ممکن است ترکیبی از روش های درمانی مورد نیاز باشد.
