پیوند سلول های بنیادی خونساز

پیوند سلول های بنیادی خونساز (HSCT) درمانی برای برخی از انواع سرطان و سایر بیماری ها است. سلول های بنیادی می توانند از خون یا مغز استخوان استخراج شوند.

سلولهای بنیادی، سلولهای غیر تمایزی هستند. آنها می توانند به سلولهای مختلف “متخصص” در بدن تبدیل شوند. پزشکان در حال حاضر از سلول های بنیادی در برخی از روش های درمانی استفاده می کنند. با تحقیقات بیشتر، کارشناسان امیدوارند که پیوند سلول های بنیادی کاربردهای بیشتری داشته باشد و منجر به درمان های جدید شود. برای آشنایی با کاربردهای پیوند سلول های بنیادی و نحوه عملکرد آن ها این مقاله را تا انتها بخوانید.

درمان بیماری با پیوند سلول های بنیادی خونساز

سازمان غذا و دارو (FDA) استفاده از پیوند سلول های بنیادی برای درمان برخی از بیماری ها را تأیید کرده است، از جمله:

• برخی از انواع سرطان
• برخی از اختلالات خونی
• برخی از اختلالات سیستم ایمنی بدن

چند نمونه خاص از این بیماری که با پیوند سلول های بنیادی درمان می شوند، عبارتند از:

• تالاسمی
• مولتیپل میلوما
• سرطان خون
• برخی از لنفوم ها
• کمخونی آپلاستیک
• بیماری سلول داسی شکل
• سندرم نقص ایمنی ترکیبی شدید، که برخی از نوزادان را تحت تأثیر قرار می دهد.

طبق بررسی های انجام شده پیوند سلول های بنیادی به عنوان درمانی برای برخی بیماری های عصبی، مانند مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)  می تواند موثر باشد. با این حال، FDA هنوز این مورد را به عنوان درمان MS تأیید نکرده است. حتی سازمان غذا و دارو در مورد رعایت نکات ایمنی در برابر انجام مراحل غیر مجاز این فرایند هشدار می دهد.

سلول های بنیادی از کجا تهیه می شوند؟

سلول های بنیادی می توانند از موارد زیر حاصل شوند:

• خون
• خون ناف
• مغز استخوان

چه کسی سلول های بنیادی را اهدا می کند؟

برای پیوند سلول های بنیادی، یک شخص می تواند سلولهای بنیادی را از اهدا کننده یا بدن خودش دریافت کند.

• در HSCT آلوژنیک، اهدا کننده سلولهای بنیادی را تأمین می کند. بافت و گروه های خونی آنها باید با گیرنده مطابقت داشته باشد، بنابراین اهدا کنندگان غالباً از بستگان نزدیک بیمار خواهند بود.
• در HSCT اتولوگ، سلولهای بنیادی از بدن خود شخص تهیه می شود. سپس، سلول ها مجدداً به صورت هدفمند در بدن خود بیمار وارد می شوند.

خون محیطی

خون در گردش خون حاوی سلول های بنیادی است و فرد مبتلا به سرطان ممکن است سلول های بنیادی را از خون خود پس از شیمی درمانی دریافت کند. وقتی فرد تحت درمان سلول های بنیادی است، هیچ سلول سرطانی در بدن وی باقی نخواهد ماند.

شیمی درمانی و پرتویی که مغز استخوان را هدف قرار می دهد می تواند سلول های بنیادی را از ناحیه خارج کند. بنابراین پس از درمان، می تواند دوباره وارد بدن شود. این سلول های بنیادی جدید می توانند بدون رقابت سلول های سرطانی را ریشه کن کرده و منجر به تولید خون سالم در بیمار شود.

این فرآیند، HSCT اتولوگ یا “تهویه” نامیده می شود، شامل مراحل زیر است:

• فرد حدود 4 روز برای تحریک تولید سلول های بنیادی دارو مصرف می کند.
• برای بیمار یک آزمایش خون تجویز می شود. این آزمایش بمنظور بررسی وجود سلول های بنیادی کافی برای پیوند صورت می گیرد.
• در صورت وجود، فرد تحت فرایندی قرار می گیرد که شامل خونگیری است. در این شرایط خون بیمار از طریق دستگاه عبور می کند و از طریق بازوی دیگر وارد بدن وی می شود.
• این روند حدود 3 ساعت طول می کشد و فرد هوشیار است و نیازی به بیهوش کردن بیمار ندارد.
• اگر بار اول تعداد زیادی سلول جمع شده باشد، ممکن است فرد لازم باشد این روند را روز بعد تکرار کند.

خون بند ناف

خون بندناف، دارای سلولهای بنیادی بیشتری نسبت به خون در گردش است. بر همین اساس، به نظر می رسد که خون بند ناف نسبت به خون موجود در گردش خون برای پیوند سلول های بنیادی مناسب تر است. سلولهای بنیادی را می توان به همان فرد یا کسی که از نظر خون و بافت با فرد متناسب است پیوند زد.

برای برداشت سلول های بنیادی ناف، یک متخصص مراقبت های بهداشتی 40–70 میلی لیتر خون از بند ناف را جمع آوری می کند. بعد از آن هر دو انتهای ناف جنین بسته می شود. آنها نمونه را از ناحیه بین دو گیره می گیرند، نمونه را منجمد می کنند و آن را در یک بانک خون بند ناف ذخیره می کنند.

مغز استخوان

مغز استخوان هم برای نیاز خود بیمار و هم برای شخص دیگر، ممکن است طبق روند زیر صورت بگیرد:

• بیمار نیاز به بیهوشی عمومی خواهد داشت.
• پزشک با استفاده از سوزن و سرنگ حدود 2 پیمانه مغز استخوان را از استخوان ران خارج می کند، احتمالاً این کار از چندین محل در ران بیمار صورت می گیرید. این کار 1-2 ساعت طول می کشد.
• بیمار ممکن است پس از آن، در هر طرف باسن، جایی که پزشک سوزن را وارد کرده است، درد و علائمی داشته باشد.

خطرات و عوارض پیوند سلول های بنیادی خونساز

خطر عفونت، به ویژه برای افرادی که سلولهای بنیادی را از اهدا کننده دریافت می کنند، وجود دارد. ممکن است بیمار قبل از پیوند، به شیمی درمانی نیاز داشته باشد.

این امر بدن را از رد سلول های پیوندی متوقف می کند، اما همچنین توانایی مبارزه با عفونت ها را سرکوب می کند و فرد را در معرض خطر ابتلا به عفونت قرار می دهد.

برخی از افراد پس از انجام HSCT به بیماری انسداد ونو کبدی با اختلالات اضافی در کلیه یا ریه مبتلا می شوند. پزشکان می تواند با استفاده از دارویی به نام دفیبروتید سدیم  Defitelio این بیماری ها را درمان کنند.

یکی دیگر از خطرات مرتبط با پیوند سلول های بنیادی آلوژنیک، بیماری پیوند در مقابل میزبان است. این اتفاق زمانی رخ می دهد که سلولهای اهدائی به بافتهای فرد حمله می کنند. هرچه میزان تطابق دقیق بین اهدا کننده و گیرنده کمتر باشد، خطر بروز این عوارض بیشتر است. پزشکان ممکن است از داروها برای کاهش خطر رد پیوند استفاده کنند.

عوارض پیوند سلول های بنیادی برای اهدا کنندگان

اهدا کنندگان مغز استخوان ممکن است بعد از پیوند برخی از علائم زیر را تجربه کنند:

• خستگی
• درد و ناراحتی
• درد در ناحیه کمر و لگن

این علائم معمولاً پس از چند روز از بین می روند. استامینوفن بدون نسخه (Tylenol) و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا NSAID ها مانند ایبوپروفن (Advil) می توانند به بیمار در تسکین درد و علائم آنها کمک کنند.

یک پزشک همچنین ممکن است مصرف مکمل آهن را تا زمانی که تعداد گلبول های قرمز خون به حالت طبیعی برگردد، توصیه کند. بسیاری از اهدا کنندگان می توانند پس از چند روز استراحت به کارهای روزمره خود برگردند، اما بهبودی کامل ممکن است 2-3 هفته طول بکشد. مغز استخوان معمولاً طی 4-6 هفته خود را دوباره بازسازی می شود.

HSCT برای بیماری های ایمنی و عصبی

محققان در حال بررسی کاربردهای دیگر پیوند سلول های بنیادی هستند. از آنجا که این سلول ها خاصیت بازسازی دارند، ممکن است به ترمیم بافت های آسیب دیده و درمان بیماری هایی که شامل آسیب عصبی هستند، کمک کنند.

در یک بررسی صورت گرفته در سال 2016، افراد مبتلا به MS شدید پس از انجام HSCT پیشرفت های چشمگیری را تجربه کردند. التهاب بیماران کاهش یافته، علائم ضعیف تر می شوند و برخی از افراد تحرک بهتری دارند.

یک بررسی در سال 2017 همچنین از استفاده از HSCT به عنوان درمان MS پشتیبانی کرد. طبق این بررسی به نظر می رسد که ممکن است این فرایند درمانی به درمان سایر بیماری های عصبی و التهابی عصبی کمک کند، مانند:

• میاستنی گراویس
• نوروپاتی های مختلف محیطی
• سندرم عضله سفت، که شامل سفتی و اسپاسم عضلات است.

در همین حال، یک بررسی در سال 2019 نشان داد که سلول های بنیادی ممکن است به درمان بیماری های نورودژنراتیو، مانند پارکینسون و آلزایمر کمک کنند و همچنین می تواند از بهبود زخم ها، از جمله زخم های موجود در بافت دندان حمایت کنند.

محققان خاطرنشان کردند که در حالی که موانع زیادی باقی مانده است، HSCT و سایر روش های درمانی سلول های بنیادی ممکن است روزی انواع بیماری ها را درمان کنند.

سخن آخر

پزشکان گاهی اوقات از پیوند سلول های بنیادی برای کمک به درمان برخی از انواع سرطان، برخی از اختلالات خونی و برخی بیماری های ایمنی استفاده می کنند.

پیوند سلول های بنیادی همچنین نوید درمانی به عنوان درمان برخی بیماری های عصبی و خودایمنی مانند ام اس است، اما قبل از تأیید FDA برای این اهداف، تحقیقات بیشتری لازم است. پیوند مغز استخوان که به آن پیوند سلول های بنیادی خونساز (HPSCT) نیز گفته می شود، شامل تجویز سلول های بنیادی خونساز سالم به بیماران مبتلا به مغز استخوان ناکارآمد یا تخلیه شده است. این فرایند به تقویت عملکرد مغز استخوان کمک می کند و بسته به بیماری تحت درمان، منجر به تخریب سلولهای تومور بدخیم یا تولید سلولهای عملکردی می شود که می توانند جایگزین سلولهای ناکارآمد شوند.

بررسی ها نشان می دهد سلول های بنیادی، پیشرفت جدیدی برای ام اس در سال 2021 رقم خواهند زد. درمان با سلول های بنیادی ممکن است بر بیماران مولتیپل اسکلروزیس تأثیر مثبت بگذارد. سلول های بنیادی مزانشیمی توانایی کاهش التهاب و تعدیل سیستم ایمنی بدن را دارند. هر دو این وضعیت ممکن است برای بیماران ام اس بسیار مفید باشد.