پورفیریا

پورفیریا گروهی از اختلالات خونی ارثی نادر هستند. افراد مبتلا به این اختلالات در ساخت ماده ای به نام هما در بدنشان مشکل دارند. Heme یکی از اجزای هموگلوبین است و از مواد شیمیایی بدن به نام پورفیریان ساخته شده است که به آهن متصل می شود. Heme، پروتئین موجود در گلبول های قرمز که حامل اکسیژن است و رنگ قرمز را به آن ها می دهد. همچنین در میوگلوبین قلب و عضلات اسکلتی یافت می شود. بدن برای ساخت هما چندین مرحله را طی می کند.

در افراد مبتلا به پورفیریا، بدن فاقد آنزیم های خاصی که برای تکمیل این روند لازم است، می باشد. این شرایط باعث تجمع پورفیریان در بافت ها و خون و بروز علائم خفیف تا شدید می شود. شایع ترین علائم پورفیریا، درد شکم، حساسیت به نور و مشکلات عضلات و سیستم عصبی است. علائم پورفیریا متفاوت است و به فقدان نوع آنزیم بستگی دارد. پورفیریا یک بیماری ژنتیکی است.

بر اساس آمار مؤسسه ملی بهداشت، بیشتر انواع پورفیریا از یک ژن غیر طبیعی به نام جهش ژنی به دست می آید. با این حال، برخی از عوامل ممکن است علائم پورفیریا را ایجاد کنند که به حملات معروف است. پورفیریان ها، برای عملکرد هموگلوبین در گلبول های قرمز خون ضروری هستند اما تجمع بیش از حد مواد شیمیایی طبیعی بدن ها می توانند میزان و سطح پورفیریان ها را افزایش دهد. تجمع بیش از حد پورفیریان ها منجر به مشکلات زیادی در بدن می شود. پورفیریا، به گروهی از اختلالات اشاره دارد که با تجمع مواد شیمیایی طبیعی باعث افزایش تولید پورفیریان می شوند.

انواع پورفیریا

انواع مختلفی از پورفیریا وجود دارد که به دو دسته کبدی یا حاد و اریتروپویتی یا جلدی طبقه بندی می شوند.

• پورفیریا حاد، که به طور عمده بر سیستم عصبی تأثیر می گذارد و در اثر مشکلات کبد ایجاد می شود. آن ها با علائمی مانند درد شکم و مشکلات سیستم عصبی مرکزی همراه هستند.
• پورفیریا جلدی، که عمدتاً روی پوست تأثیر می گذارد و در اثر مشکل در گلبول های قرمز ایجاد می شود. آن ها با حساسیت به نور همراه هستند.

انواع اصلی پورفیریا ها شامل موارد زیر است:

• پورفیریا واریگیت
• پورفیریا حاد متناوب
• coproporphyriaارثی
• پورفیریا هپاتوژروپوئیتی
• پورفیریا مادرزادی اریتروپوئیتی
• protoporphyria گلبول های قرمز
• porphyria cutanea tarda (PCT
• پورفیریا کمبود delph-aminolevulinate-dehydratase

طبق گزارش بنیاد پورفیریای آمریکا،PCT شایع ترین نوع پورفیریا است که با حساسیت شدید به نور خورشید همراه می باشد. برخی از انواع پورفیریا، هم علائم سیستم عصبی و هم علائم پوستی دارند. علائم و نشانه های پورفیریا بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. پورفیریا معمولاً جنبه ارثی دارد که در آن یک یا هر دو والدین یک ژن غیر طبیعی را به فرزند خود منتقل می کنند. اگرچه نمی توان پورفیریا را درمان کرد، برخی از تغییرات در شیوه زندگی برای جلوگیری از ایجاد علائم ممکن است به بیمار در مدیریت علائم کمک کند. درمان علائم، به نوع پورفیریا بستگی دارد.

علت پورفیریا

انواع پورفیریا مشکلی در تولید هم ایجاد می کند. Heme یک جزء هموگلوبین در گلبول های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه ها به تمام قسمت های بدن منتقل می کند. تولید هم، که در مغز استخوان و کبد رخ می دهد، شامل هشت آنزیم مختلف است. کمبود هر آنزیم خاص، نوع پورفیریا را تعیین می کند. 

اشکال ژنتیکی

بیشتر انواع پورفیریا ارثی هستند و فرد در صورت ارث بردن ژن های معیوب زیر می تواند به این بیماری مبتلا شود:

• ژن های والدین (الگوی مغلوب اتوزومال)
• یک ژن معیوب از یکی والدین (الگوی غالب اتوزومی)

به ارث بردن ژن یا ژن های معیوب از والدین به معنای بروز حتمی علائم بیماری نیست. شاید فرد به بیماری مبتلا باشد ولی علائمی را تجربه نکند. در این شرایط به این بیماری، پورفیریا نهفته گفته می شود.

فرم های اکتسابی

درشرایط Porphyria cutanea tarda ) PCT) اگرچه کمبود آنزیم به ارث می رسد ولی برخی از محرک ها که بر تولید آنزیم تأثیر می گذارند، می توانند منجر به بروز علائم شوند، برخی از این عوامل عبارتند از:

• بیماری های کبد
• استعمال سیگار
• دارو های استروژن
• تجمع آهن زیاد در بدن
• استفاده بیش از حد از الکل

عوامل خطر پورفیریا

علاوه بر خطرات ژنتیکی، عوامل محیطی ممکن است باعث ایجاد علائم و نشانه ها در پورفیریا شوند. قرار گرفتن بیش از حد در معرض محرک ها، میزان تقاضای بدن برای تولید هم در هموگلوبین را افزایش می دهد. این امر کمبود آنزیم را تحت الشعاع قرار داده و در نهایت منجر به پورفیریان ها می شود.

نمونه هایی از محرک ها عبارتند از:

• گرسنگی
• مصرف الکل
• فشار عاطفی
• سیگار کشیدن
• داروهای تفریحی
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید
• بیماری جسمی مانند عفونت یا بیماری های دیگر
• برخی داروهای خاص، از جمله داروهای هورمونی
• هورمون های قاعدگی (حملات حاد پورفیریا قبل از بلوغ و بعد از یائسگی در زنان نادر است).

علائم پورفیریا

علائم این اختلالات می تواند از نظر شدت و نوع آن در بیماران مختلف، متفاوت باشد. برخی از افراد با جهش ژنی که باعث ایجاد این بیماری می شوند، هرگز هیچ علامتی را تجربه نمی کنند. علائم بستگی به نوع پورفیریا دارد. درد شدید شکم ادرار که به رنگ قرمز مایل به قهوه ای در همه انواع آن ها وجود دارد. این امر در اثر ایجاد پورفیریان ها ایجاد می شود و به طور معمول پس از حمله رخ می دهد.

پورفیریای حاد

پورفیریای حاد شامل اشکال بیماری است که به طور معمول باعث علائم سیستم عصبی می شوند، که در این شرایط علائم به سرعت ظاهر شده و می توانند شدیدتر شوند. علائم ممکن است روزها تا هفته ها ادامه داشته باشند و معمولاً بعد از حمله به آرامی بهبود می یابند. پورفیریا حاد متناوب، شکل رایج نوع حاد است.

علائم و نشانه های پورفیریا حاد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تشنج
• درد عضلانی
• فشار خون بالا
• مشکلات ادراری
• درد شدید شکم
• تهوع و استفراغ
• مشکلات تنفسی
• یبوست یا اسهال
• ادرار قرمز یا قهوه ای
• بی حسی، ضعف یا فلج
• درد در سینه، پاها یا کمر
• سوزن سوزن شدن دست و پا
• ضربان قلب سریع یا نامنظم (تپش قلب)
• تغییرات ذهنی مانند اضطراب، سردرگمی، توهم، بی نظمی یا پارانویا

پورفیریای جلدی

پورفیریا جلدی شامل اشکال بیماری است که در نتیجه حساسیت به نور خورشید باعث ایجاد علائم پوستی می شود، اما این اشکال معمولاً بر سیستم عصبی تأثیر نمی گذارد. Porphyria cutanea tarda) PCT) شایع ترین نوع همه پورفیریا ها است.

بیماران مبتلا به این نوع ممکن است در نتیجه قرار گرفتن در معرض آفتاب، علائم زیر را تجربه کنند:

• خارش
• ادرار قرمز یا قهوه ای
• رشد بیش از حد مو در نواحی آسیب دیده
• قرمزی ناگهانی دردناک پوست (اریتم) و التهاب
• پوست نازک شکننده با تغییر رنگ پوست (رنگدانه)
• تاول های روی پوست، معمولاً دست، بازو و صورت
• سوزش و درد ناشی از حساسیت به خورشید و گاهی اوقات نور مصنوعی

بسیاری از علائم و نشانه های پورفیریا مشابه علائم سایر بیماری های شایع هستند. بر همین اساس ممکن است تشخیص حمله پورفیریا مشکل باشد.

تشخیص پورفیریا

از آنجایی که بسیاری از علائم و نشانه های پورفیریا همانند سایر بیماری های شایع دیگر هستند و پورفیریا یک بیماری است که به ندرت دیده می شود، تشخیص آن دشوار و تا حدودی مشکل است.

برای تشخیص قطعی پورفیریا و تعیین نوع آن، بیمار به انجام آزمایشات آزمایشگاهی نیاز دارد. بسته به نوع بیماری آزمایش های مختلفی انجام می شود. آزمایشات شامل ترکیبی از آزمایش خون، ادرار یا مدفوع می باشد اما بیمار برای تأیید نهایی نوع بیماری به آزمایش های بیشتری نیاز دارد. آزمایش ژنتیکی و مشاوره ممکن است در خانواده یک فرد مبتلا به پورفیریا توصیه شود. بسیاری از آزمایشات می توانند به تشخیص این بیماری کمک کنند.

آزمایشاتی که به دنبال مشکلات جسمی در مبتلایان به این بیماری هستند، عبارتند از:

• اکوکاردیوگرام (EKG)
• اشعه ایکس قفسه سینه
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)

آزمایشات مربوط به مشکلات خونی این بیماران، عبارتند از:

• شمارش کامل خون (CBC)
• آزمایش ادرار برای فلورسانس
• آزمایش ادرار porphobilinogen)  PBG)

عوارض پورفیریا

عوارض احتمالی به نوع بیماری بستگی دارد:

• عدم درمان به موقع نوع حاد می تواند خطرناک باشد. در حین حمله، ممکن است فرد دچار کم آبی، مشکلات تنفسی، تشنج و فشار خون بالا شود. بیماران اغلب در این شرایط برای معالجه به بستری نیاز دارند. عوارض طولانی مدت با حملات حاد مکرر می تواند شامل درد مزمن، نارسایی مزمن کلیه و آسیب کبدی باشد.
• نوع جلدی می تواند منجر به آسیب دائمی در پوست شود. همچنین، تاول های پوستی ناشی از آن می توانند آلوده و عفونی گردند. پوست بعد از بهبودی ممکن است ظاهر و رنگ غیرطبیعی داشته و شکننده شود یا حتی جای زخم آن بماند.

پیش آگهی پورفیریا

پیش آگهی این بیماری بسیار متفاوت است و حتی امکان دارد تا زمان بروز علائم در مبتلایان تشخیص داده نشود.

از طرفی هم عوارض دائمی آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• جای زخم
• حملات اضطراب
• مشکلات پیاده روی
• مشکلات تنفسی که به اکسیژن درمانی مداوم نیاز دارد.

تشخیص زود هنگام بیماری می تواند در بهبود کیفیت زندگی بیمار موثر باشد. مبتلایان به نوع ارثی آن بهتر است برای درک خطر انتقال بیماری به فرزند خود اگر شرایط ارثی دارید، با یک مشاور ژنتیک مشورت کنند.

درمان پورفیریا

درمان بستگی به نوع بیماری و شدت علائم بیمار دارد. درمان شامل شناسایی و جلوگیری از ایجاد محرک ها و علائم و سپس تسکین علائم در هنگام بروز است.

جلوگیری از محرک ها

اجتناب از محرک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ترک سیگار
• کاهش و مدیریت استرس عاطفی
• عدم استفاده از الکل یا داروهای تفریحی
• درمان فوری عفونت ها و سایر بیماری ها
• مصرف برخی از هورمون ها برای جلوگیری از حملات قبل از قاعدگی
• پرهیز از روزه گرفتن و رژیم های غذایی که شامل محدودیت شدید کالری هستند.
• عدم استفاده از داروهای شناخته شده برای ایجاد حملات حاد. مبتلایان باید لیستی از داروهای بی خطر و مطمئن را از پزشک خود دریافت کنند.
• به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض آفتاب. مبتلایان باید در هنگام خروج از منزل ضد آفتاب مسدود کننده مات مانند مواردی که دارای اکسید روی هستند را استفاده کرده و لباس های مناسب بپوشد. همچنین بیماران بهتر است در داخل خانه، از فیلترهای پنجره استفاده کنند.

درمان پورفیریای حاد

درمان حملات حاد بر ارائه سریع درمان علائم و جلوگیری از عوارض تمرکز دارد. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بستری در بیمارستان برای درمان علائم مانند درد شدید، استفراغ، کم آبی یا مشکلات تنفسی
• تزریق همین (hemin)، نوعی هم (heme)، برای محدود کردن تولید بدن پورفیریان در بدن
• قند داخل وریدی (گلوکز)، یا شکر که از طریق دهان در صورت امکان، مصرف کافی کربوهیدرات ها را حفظ می کند.

درمان پورفیریای جلدی

درمان نوع جلدی بر کاهش قرار گرفتن در معرض محرک هایی مانند نور آفتاب و کاهش میزان پورفیریان در بدن متمرکز است تا به بیمار در از بین بردن علائم کمک کند. درمان در این شرایط ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• یک مکمل رژیم غذایی برای جایگزینی کمبود ویتامین D ناشی از جلوگیری از نور خورشید
• کشیدن خون به صورت دوره ای (فلبوتومی) برای کاهش آهن در بدن که باعث کاهش پورفیریان ها می شود.
• مصرف دارویی که برای درمان مالاریا استفاده می شود مانند هیدروکسی کلروکین (Plaquenil) یا کلروکین (Aralen) که به جذب پورفیریان های اضافی در بدن کمک می کند. این داروها معمولاً فقط در افرادی استفاده می شود که تحمل فلبوتومی را ندارند.

سبک زندگی و داروهای خانگی پورفیریا

مبتلایان به این بیماری برای تسکین علائم خود بهتر است:

• یک دستبند یا گردنبند هشدار پزشکی بپوشند. اطلاعاتی درباره وضعیت خود درج شده بر روی دستبند هشدار پزشکی یا گردنبند همیشه همراه خود داشته باشند.
• در حین عمل جراحی از کادر درمان خود درخواست کنید، احتیاط کنند. در موارد نادر ممکن است آسیب فتوتوکسیک ایجاد شود. این حالت هنگامی اتفاق میفتد که نور، اندام ها را سوراخ می کند و منجر به عفونت می شود.
• عوامل محرک خود را شناسایی کنند.با پزشک معالج در مورد نوع بیماری و محرک های احتمالی، علائم و روش های جلوگیری از آنها مشورت کنند. از آنجایی که در برخی مواقع بسیاری از درمان ها، داروها یا جراحی می توانند علائم این بیماری را ایجاد کنند، بیماران در هنگام مراجعه به مراکز درمانی به پزشک و تیم درمانی اطلاع دهند که به این بیماری مبتلا هستند.

توصیه های برای بیمار مبتلا به پورفیریا

پورفیریا یک بیماری مزمن محسوب می شود، زیرا علت اصلی آن را نمی توان درمان کرد. با این حال، این بیماری معمولاً با درمان و تغییر شیوه زندگی قابل کنترل است تا فرد بتواند یک زندگی کامل و سالم را تجربه کند.

پیشگیری پورفیریا

اگرچه راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد، اما بیماران باید از قرار گرفتن در معرض محرک ها جلوگیری کنند. ازآنجا که پورفیریا معمولاً یک اختلال ارثی است، خواهران و برادران و سایر اعضای خانواده فرد بیمار بهتر است برای تشخیص احتمالی این بیماری تحت آزمایش ژنتیکی و در صورت لزوم مشاوره ژنتیکی قرار بگیرند.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

بیماران در صورت تشخیص احتمالی ابتلا به این بیماری ممکن است به پزشک متخصص در اختلالات خونی (هماتولوژیست) ارجاع داده شوند.

بیمار برای آمادگی بیشتر در هنگام مراجعه به پزشک بهتر است لیستی از موارد زیر را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشند:

• تمام داروها، ویتامین ها، گیاهان و یا مکمل های دیگر مصرفی، از جمله دوزها
• علائم و اطلاعات كليدي شخصي، از جمله هرگونه فشار عمده يا تغييرات زندگي اخير

سوالاتی که بیمار باید از پزشک خود بپرسند، عبارتند از:

• محتمل ترین علایم من چیست؟
• آیا به آزمایش ژنتیکی احتیاج دارم؟
• بهترین دوره درمان برای من کدامند؟
• به چه نوع تست هایی تشخیصی نیاز دارم؟
• آیا اعضای خانواده من باید غربالگری شوند؟
• آیا اقدامات احتیاطی یا محدودیتی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
• من بیماری دیگری دارم. چگونه می توانم به بهترین وجه آن ها را با همدیگر مدیریت کنم؟
• آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم از آن ها استفاده کنم؟ چه وب سایتهایی را پیشنهاد می کنید؟

برخی از سؤالات احتمالی که پزشک ممکن است از بیمار بپرسد، عبارتند از:

• از چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
• آیا اعضای خانواده شما علائم مشابهی دارند؟
• آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه بروز پیدا می کنند؟
• فکر می کنید چه عاملی باعث بهتر و یا بدتر شدن علائم شما می شود؟

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/porphyria/symptoms-causes/syc-20356066

https://www.healthline.com/health/porphyria#symptoms

[advisers limit=3 online =true skill=”15 34″]