دیسکرازی خون چیست؟
تا دیر نشده علائمتو بگو، پزشکتو بگم:
اصطلاح “دیسکرازی خون” به طور مکرر توسط پزشکان استفاده می شود اما می تواند بیماران را گیج و گاهی نگران کند. به طور کلی، دیسکرازی خون، یک اصطلاح غیر اختصاصی است که می تواند به هر بیماری مربوط به خون اشاره داشته باشد. گفته می شود، پزشکان در صورت عدم تشخیص قطعی اختلال خونی در یک بیماری از این واژه استفاده می کنند.
دیسکرازی خون، به بیماری ها و اختلالات هماتولوژیک اشاره دارد که ممکن است بر روی اجزای سلولی یا پلاسمائی خون، مغز استخوان یا بافت لنفاوی تأثیر بگذارد. نمونه هایی از دیسکرازی خون شامل کم خونی، سرطان هایی مانند لوسمی و لنفوم، شرایطی است که باعث لخته شدن خون یا خونریزی بیش از حد خون و غیره می شود.
دیسکرازی خون ممکن است شایع یا نادر، بدخیم (سرطانی) یا خوش خیم باشد و از شرایط بسیار خفیف یا بدون علامت تا موارد جدی و خطرناک را شامل می شود. ما در این مقاله از پزشکت به بررسی علل یا مکانیسم های مسئول دیسکرازی خون، انواع مختلف آن، علائم شایع و آنچه که شما می توانید هنگام تشخیص و درمان انتظار داشته باشید، خواهیم پرداخت.
دیسکرازی خون یا مخلوط بد
اصطلاح پزشکی دیسکرازی خون به معنای واقعی کلمه “مخلوط بد” است و می توان آن را در پزشک یونانی جالینوس (130 تا 199 میلادی) جستجو کرد. در آن زمان، احساس می شد که این مخلوط بد (دیسکرازی) نشان دهنده عدم تعادل در چهار بوی بدن – خون، صفرا سیاه، صفرا زرد و آب است.
دیسکرازی خون ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مغز استخوان
- رگ های خونی
- بافت لنفاوی مانند غدد لنفاوی و طحال
- سلول های خونی مانند گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها
- پروتئین های موجود در خون که مسئول لخته شدن و خونریزی هستند.
شاخه پزشکی که این بیماری ها را مورد بررسی قرار می دهد و درمان می کند، خون شناسی نامیده می شود.
علل دیسکرازی خون
دلایل دیسکرازی خون همیشه مشخص نیست. در این صورت، پزشکان اغلب از اصطلاح ایدیوپاتیک استفاده می کنند.
اصطلاح ایدیوپاتیک به این معنی است که اساساً علت دیسکرازی در آن زمان نامشخص یا حتی کاملاً ناشناخته است. علل و عوامل خطر دیسکرازی می تواند به چندین دسته تقسیم شود که گاهی با هم همپوشانی دارند.
بدخیمی ها
سرطان هایی مانند سرطان خون، لنفوم و مولتیپل میلوما با رشد خارج از کنترل یکی از انواع گلبول های سفید مشخص می شود. این سرطان بر روی سایر سلول های خون نیز تأثیر بگذارد، مانند سلولهای لوسمیک مغز استخوان که منجر به تولید کمتر انواع دیگر سلول های خونی می شود.
عوارض دارو ها
واکنش های جانبی دارویی، یکی از دلایل شایع دیسکرازی خون است و ممکن است در اثر مصرف داروهای تجویز شده و غیرقانونی و همچنین مکمل های ویتامین و تغذیه ای ایجاد شود.
قرار گرفتن در معرض محیط
قرار گرفتن در معرض برخی از محیط ها، مانند برخی مواد شیمیایی و اشعه ممکن است منجر به دیسکرازی خون شود.
عفونت ها
سلول های خون نه تنها در مبارزه با عفونت نقش بسیار مهمی دارند، بلکه ممکن است توسط عفونت نیز آسیب ببینند.
کمبود ویتامین و مواد معدنی
کمبود مواد مغذی ممکن است در تشکیل مناسب سلول های خونی تداخل ایجاد کند. به عنوان مثال می توان به کم خونی ناشی از کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولات اشاره کرد.
بیماری های خود ایمنی
برخی از بیماری های خود ایمنی ممکن است منجر به ایجاد آنتی بادی هایی شود که علیه سلول های مختلف خون هدایت می شوند.
ژنتیک
ژنتیک می تواند از طریق جهش های ژنی خاص (مانند بیماری سلول داسی شکل) یا استعداد ارثی (مانند برخی موارد کم خونی کمبود B12) در دیسکرازی خون نقش داشته باشد.
عوامل ترکیبی
ترکیبی از دلایل بالا ممکن است منجر به ایجاد یک نوع دیسکرازی خون شود. به عنوان مثال، کم خونی آپلاستیک ممکن است به دلیل عفونت های ویروسی، داروها، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا اشعه و … رخ دهد.
علائم دیسکرازی خون
بسیاری از علائم مربوط به دیسکرازی خون به علت افزایش تعداد زیاد و یا کمبود انواع مختلف سلول های خونی یا به دلیل تجمع این سلولها در غدد لنفاوی یا طحال رخ می دهد.
سلول های قرمز خون
رایج ترین علائم مربوط به سلولهای خونی در صورت کم خونی (تعداد گلبولهای قرمز کاهش یافته یا سطح هموگلوبین پایین) رخ می دهد. علائم کم خونی می تواند شامل سبکی سر یا غش (سنکوپ)، خستگی، تپش قلب یا ضربان قلب سریع، تنگی نفس و رنگ پریدگی پوست باشد.
وقتی گلبول های قرمز خون ناقص باشند (به عنوان مثال، با کم خونی سلول داسی شکل) ممکن است در رگ های خونی در بافت های مختلف گیر کرده و باعث مرگ سلول و درد (اغلب شدید) شوند.
افزایش گلبول های قرمز خون (و در نتیجه افزایش غلظت خون) می تواند منجر به ایجاد رنگ قرمز صورت و سردرد شود.
گلبول های سفید خون
وقتی سطح گلبول های سفید خون پایین باشد، ممکن است عفونت ایجاد شود. علائم معمولاً به محل عفونت بستگی دارد، مانند:
- ریه ها: سرفه یا سرفه خونی، تنگی نفس
- دستگاه ادراری: درد همراه با ادرار، تکرر ادرار
- شکم: حالت تهوع، استفراغ یا اسهال، درد شکم
- سیستم عصبی مرکزی: سردرد، سفتی گردن، گیجی
- مجاری تنفسی فوقانی: گلو درد، مشکل در بلع، درد سینوس، تخلیه بینی
پلاکت
سطح پایین پلاکت ها (ترومبوسیتوپنی) بسته به شدت می تواند علائم ایجاد کند. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خون دماغ
- کبودی (اکیموز)
- دوره های شدید قاعدگی
- نقاط قرمز روی پوست (پتشیا)
- خونریزی از مثانه یا با اجابت مزاج
اختلالات خونریزی
علائم اختلالات خونریزی با شرایط پلاکتی همپوشانی و به شدت بیماری بستگی دارد. با شرایط خفیف، افراد ممکن است خونریزی بیشتری را پس از جراحی یا اقدامات دندانپزشکی مشاهده کنند، با اختلالات جدی تر، ممکن است خونریزی خود به خودی، مانند مفاصل ایجاد شود.
اختلالات لخته شدن خون
عوامل خطرزای لخته شدن خون شامل بی تحرکی و استراحت طولانی مدت در رختخواب، جراحی اخیر، سرطان، مسافرت طولانی مدت و موارد دیگر است. هنگامی که لخته شدن خون بدون این عوامل خطر اتفاق بیفتد، مانند کسی که در غیر این صورت سالم است و بی تحرک نشده است، احتمال بروز اختلال لخته شدن اغلب در نظر گرفته می شود.
اختلالات مغز استخوان و بدخیمی ها
از آنجا که اختلال مغز استخوان ممکن است بر انواع سلول های خونی تأثیر بگذارد، می تواند منجر به بروز علائم زیادی شود. سرطان های مربوط به خون می تواند منجر به بروز علائم زیر شود:
- عرق شبانه
- لاغری ناخواسته
- تب با منشا ناشناخته
- بزرگ شدن طحال و یا کبد
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
سایر علائم دیسکرازی خون
طیف گسترده ای از علائم وجود دارد که ممکن است با دیسکرازیای مختلف خون مشاهده شود و بسیاری از این موارد به نظر زیاد آشکار نیستند، از جمله:
- پیکا: Pica به معنای “خوردن خاک” ترجمه شده است و کودکانی که دچار کم خونی فقر آهن هستند، گاهی اوقات خاک می خورند. احتمالا این وضعیت به دلیل یک ولع مصرف غریزی آهن است.
- پاگوفاژی: پاگوفاژی اشتیاق به خوردن یخ است. (این در واقع علامت شایع کمبود آهن نسبت به پیکا است).
- علائم عصبی: با کمبود ویتامین B12، علاوه بر کم خونی ، فرد ممکن است علائمی داشته باشد که از مولتیپل اسکلروزیس قابل تشخیص نیست.
تشخیص دیسکرازی خون
تشخیص دیسکرازی خون ممکن است شامل مراحل مختلفی باشد که به علائم، سابقه خانوادگی، یافته های بدنی و موارد دیگر بستگی دارد. هنگامی که فرد به پزشک عمومی مراجعه می کند، غالباً به دیسکرازی خون شک می شود. وی می تواند بیمار را به یک متخصص خون یا آنکولوژی ارجاع دهد. متخصص خون، پزشکی است که در تشخیص دیسکرازی خون، خوش خیم یا سرطان تخصص دارد.
تشخیص دیسکرازی خون با بررسی سابقه دقیق بیمار، سوالاتی در مورد علائم، داروها، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی آغاز می شود.
بعضی اوقات ممکن است علائم اولیه دیسکرازی خون (مانند دوره های قاعدگی زیاد) نادیده گرفته شود و ذکر هر چیزی در تاریخچه که برای شما غیر عادی به نظر می رسد مهم است.
معاینه ی جسمی
علائم دیسکرازی خون مانند رنگ پریدگی پوست یا کبودی ممکن است در تشخیص این اختلال مهم و موثر باشند. ارزیابی دقیق از غدد لنفاوی (نه تنها آنهایی که در گردن شما هستند، بلکه آنهایی که در زیر استخوان یقه شما و زیر بغل قرار دارند) نیز انجام می شود.
ارزیابی سلول های خونی
ارزیابی اولیه بیشتر دیسکرازیاهای خون با بررسی نمونه خون آغاز می شود. شمارش کامل خون (CBC) تعدادی از سلول های قرمز خون، سلول های سفید خون و پلاکت ها را نشان می دهد نسبت انواع مختلف سلول های سفید خون در خون بررسی خواهد شد.
افزایش بیش از حد تعداد گلبول های سفید نابالغ ممکن است نشان دهنده عفونت جدی یا سرطان مرتبط با خون باشد.
شاخص های سلول های خونی می تواند برای یادگیری بیشتر در مورد سلول های خون بسیار مفید باشد. به عنوان مثال، گلبول های قرمز کوچک با کم خونی فقر آهن دیده می شوند. در حالی که سلول های قرمز خون با کم خونی مربوط به کمبود ویتامین B12 بزرگ هستند. شاخص ها عبارتند از:
- متوسط حجم بدن (MCV)
- میانگین غلظت هموگلوبین بدن (MCHC)
- عرض توزیع سلول های قرمز (RDW)
- میانگین حجم پلاکت (MPV)
بر اساس CBC، آزمایشات دیگری که ممکن است پزشک توصیه کند، عبارتند از:
- سطح ویتامین B12 و اسیدفولیک
- الکتروفورز هموگلوبین، برای جستجوی تالاسمی ها
- مطالعات آهن، مانند آهن سرم، ظرفیت اتصال آهن یا فریتین سرم
ارزیابی مغز استخوان
بیوپسی مغز استخوان و می تواند اطلاعات زیادی در مورد سلامت مغز استخوان را در اختیار پزشک قرار دهد و در تشخیص برخی از انواع سرطان خون ضروری است. در صورت مشکوک شدن به سرطان، آزمایشات بعدی (مانند آزمایش نشانگر زیستی) بر روی سلول ها انجام می شود.
آزمایشات انعقادی
آزمایشات برای ارزیابی عملکرد پلاکت ممکن است شامل زمان خونریزی، آزمایش عملکرد پلاکت و آزمایش تجمع پلاکت باشد. مطالعات انعقادی ممکن است شامل زمان پروترومبین و INR و زمان ترومبوپلاستین جزئی باشد. در صورت مشکوک بودن به ناهنجاری فاکتور لخته شدن، آزمایش خاصی (مانند آنتی ژن فاکتور ون ویلبراند) انجام می شود.
از طرف دیگر، اگر پزشک شما شک کند که خون شما زود تر از حد معمول لخته می شود، ممکن است آزمایش هایی مانند آنتی بادی های ضد فسفولیپید، فعالیت پروتئین C، سطح هموسیستئین و موارد دیگر را توصیه کند.
درمان دیسکرازی خون
درمان دیسکرازی خون به علت آن بستگی دارد. گاهی اوقات درمان بیماری زمینه ای به تنهایی یک راه حل خواهد بود. در حالی که در سایر مواقع، کمبود سلول های خونی یا عدم وجود عوامل لخته شدن نیاز به درمان پیچیده تری دارد.
برای کم خونی شدید، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید تا زمانی که علت اصلی آن برطرف شود. اگر تعداد پلاکت شما بسیار کم باشد، برای جلوگیری از خونریزی ممکن است به تزریق پلاکت نیاز داشته باشد.
در صورت کاهش تعداد گلبول های سفید، ممکن است دارویی که تولید گلبول های سفید خون را تحریک کند مورد نیاز باشد. از آنجا که مهمترین عوارض مربوط به تعداد کم سفید، عفونت است، اقداماتی برای کاهش خطر عفونت بسیار حیاتی است.
در اختلالات خونریزی، غالباً به پلاسمای منجمد تازه و یا جایگزینی فاکتورهای لخته شده از دست رفته نیاز است.
[advisers limit=3 online =true skill=”15 34″]منبع:
