هیپوفسفاتمی 

هیپوفسفاتمی سطح غیر طبیعی فسفات خون است. فسفات یک الکترولیت است که به بدن در تولید انرژی و عملکرد عصب کمک می کند. بیشتر فسفات بدن در استخوان ها قرار دارد و مقدار کمتری از آن در سلول ها یافت می شود. فسفات همچنین به ساخت استخوان ها و دندان های سالم کمک می کند. افراد می توانند فسفات مورد نیاز خود را از غذاهایی مانند شیر، تخم مرغ و گوشت دریافت کنند. هیپوفسفاتمی ممکن است به عنوان سطح پایین فسفات معدنی در خون توصیف شود.

فسفات یا فسفر مشابه کلسیم است و در دندان ها و استخوان های بدن یافت می شود و بدن برای جذب فسفات به ویتامین D احتیاج دارد. کلیه ها فسفات را از بدن دفع می کنند. دامنه طبیعی فسفر 2.5-4.5 میلی گرم در لیتر است. مقادیر عادی فسفات ممکن است ازیک آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد. دامنه طبیعی در کودکان وابسته به سن است. بیمارانی که فسفات کم دارند غالبا دارای نقص الکترولیت دیگری هم هستند.

علت هیپوفسفاتمی

از آنجا که فسفات در بسیاری از غذاها یافت می شود، به همین دلیل کمبود آن به ندرت دیده می شود مگر اینکه فرد دچار سوء تغذیه شده باشد. برخی از شرایط پزشکی که می تواند باعث هیپوفسفاتمی شود، عبارتند از:

• اسهال مزمن
• سوختگی های شدید
• مصرف مشروبات الکلی
• کمبود ویتامین D در کودکان
• کاهش میزان فسفات روده
• افزایش میزان فسفات در ادرار
• اختلال کلیه، سندرم Fanconi
• عارضه دیابت به نام کتواسیدوز دیابتی
• سوء تغذیه شدید، مانند بی اشتهایی یا گرسنگی
• سطح بیش از حد هورمون پاراتیروئید (هایپرپاراتیروئیدیسم)
• شرایط ارثی مانند هیپوفسفاتمی خانوادگی مرتبط با X (XLH) یا راکت هیپوفسفرات ارثی با هیپرکلسیوری (HHRH)

هیپوفسفاتمی همچنین ممکن است در شرایط زیر دیده شود:

• مبتلایان به کمبود ویتامین D
• مبتلایان به برخی از مشکلات تنفسی
• افرادی که تحت جراحی معده قرار گرفته اند.
• جذب ضعیف فسفات (بدن فسفات را به خوبی جذب نمی کند).
• اختلال در میزان الکترولیت خون، مانند منیزیم خون پایین (برای جذب فسفر) یا کلسیم خون بالا
• جذب فسفات توسط هیدروکسید آلومینیوم موجود در ملین هایی مانند مالوکس یا آمفوژل مسدود شده است.

سطح پایین فسفات خون نیز ممکن است نتیجه افزایش از دست دادن بی کربنات در ادرار افراد باشد که در صورت شرایط زیر بروز می کند:

• مشکلات غدد درون ریز
• قرص های مدر یا دیورتیک ها
• اختلال عملکرد کلیه یا آسیب کلیوی

میزان کم فسفات ممکن است به دلیل مصرف طولانی مدت یا بیش از حد برخی داروهای خاص، مانند:

• دیورتیک ها
• استامینوفن
• کورتیکواستروئیدها
• مانیتول (اسمیترول)
• بیس فسفونات ها
• acyclovir)  Zovirax)
• آنتی اسیدهایی که به فسفات وصل می شوند
• تئوفیلین، برونکودیلاتلاتورها و سایر داروهای آسم
• هورمون هایی مانند انسولین، گلوکاگون و آندروژن ها
• مواد مغذی مانند گلوکز، فروکتوز، گلیسرول، لاکتات و اسیدهای آمینه

هیپوفسفاتمی خانوادگی در اثر تغییر ژن (جهش) ایجاد و از والدین به فرزندانشان منتقل می شود. این تغییرات ژنی باعث می شوند که کلیه ها بیشتر از حد معمول فسفات را از خون وارد ادرار کنند.

عوامل خطر هیپوفسفاتمی

برخی شرایط می توانند خطر بروز این شرایط را تا حد زیادی افزایش دهند، از جمله:

• سابقه خانوادگی
• هایپرپاراتیروئیدیسم
• عفونت خون، سپسیس

انواع هیپوفسفاتمی

به طور کلی از نظر شدت بیماری، دو نوع هیپوفسفاتمی وجود دارد:

هیپوفسفاتمی حاد، که به سرعت بروز می کند. هیپوفسفاتمی حاد شدید (سطح کمتر از 0.3 میلی مول در لیتر) ممکن است با بی نظمی، تشنج، نقص عصبی کانونی، نارسایی احتقانی قلب و درد عضلانی همراه باشد.

هیپوفسفاتمی مزمن، که به مرور زمان ایجاد می شود. هیپوفسفاتمی مزمن یا خفیف ممکن است بدون علامت باشد (میزان فسفات 0.6-0.8 میلی مول در لیتر). بیشتر بیماران مبتلا به هیپوفسفاتمی ممکن است علائم خاصی نداشته باشند و یا شاید خستگی را تجربه کنند .

علاوه بر آن، انواع هیپوفسفاتمی بر اساس دسته بندی دیگر وجود دارد:

• سندرم از دست دادن فسفات مزمن که معمولا با درد استخوان، ضعف عضلانی و اختلالات اسکلتی همراه است.
• هیپوفسفاتمی خانوادگی نوعی بیماری نادر است که در بین خانواده ها منتشر می شود. این بیماری می تواند به بیماری استخوان و نرم شدن آن ها نام استئومالاسی منجر شود.

یکی دیگر از اشکال ژنتیکی نادر این بیماری، راکت هیپوفسفاتماتی ارثی با هیپرکلسیوری (HHRH) است. علاوه بر هیپوفسفاتمی، این بیماری با وجود مقدار زیادی کلسیم در ادرار (هایپرکلسوری) مشخص می شود.

به طور کلی، هیپوفسفاتمی به ندرت دیده می شود و این بیماری در بین افرادی که در بیمارستان  یا در بخش مراقبت های ویژه (ICU) بستری می شوند شایع است. این بیماری بین 2 تا 3 درصد از افراد بستری در بیمارستان و تا 34 درصد از افراد در بخش مراقبت های ویژه دیده می شود.

علائم هیپوفسفاتمی

بسیاری از افراد مبتلا به هیپوفسفاتمی خفیف، علائم خاصی ندارند و حتی ممکن است علائم خاصی بروز نکند.

اما در صورت بروز علائم، آنها می توانند شامل موارد زیر باشند:

• گیجی
• خستگی
• بی حسی
• درد استخوان
• تحریک پذیری
• ضعف عضلانی
• شکستگی استخوان
• از دست دادن اشتها
• رشد آهسته در كودكان
• پوسیدگی دندان یا دندان های دیر هنگام کودک (در هیپوفسفاتمی خانوادگی)

هیپوفسفاتمی بسته به علت آن ممکن است میزان سایر الکترولیت ها را تحت تأثیر قرار دهد. فرد ممکن است متوجه مشکلات تنفسی، گیجی، تحریک پذیری یا اغما شود. این شرایط می تواند در فسفر با میزان 1/0/0 میلی گرم در دسی لیتر اتفاق بیفتد. اگر میزان فسفر شما کمتر از 1.0 میلی گرم در دسی لیتر باشد، ممکن است بافت های بدن در اتصال هموگلوبین با اکسیژن که برای تنفس بسیار مهم است مشکل داشته باشند و منجر به تنگی نفس شود. در صورتی که هیپوفسفاتمی ناشی از بیماری زمینه ای خاصی باشد باید بعد از درمان بیماری و مصرف مکمل فسفر، سطح فسفر خون  به حد طبیعی برگردد و هیپوفسفاتمی از بین برود.

مراجعه به پزشک

در صورت بروز علائم زیر سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• حالت تهوع
• درد جدید در عضلات
• اسهال (4-6 بار در یک دوره 24 ساعته)
• سردرگمی، تغییر در وضعیت روانی، رفتار تحریک پذیری
• استفراغ (استفراغ بیش از 4-5 بار در یک دوره 24 ساعته)
• یبوست شدید، بدون عارضه ملین که 2 تا 3 روز به طول انجامد.

تشخیص هیپوفسفاتمی

برای تشخیص و علت اصلی این بیماری، پزشک می تواند یک معاینه پزشکی انجام دهد و برای بررسی های بیشتر، آزمایش خون و سایر موارد زیر را تجویز کند:

• اگر پزشک مشکوک شود که علت بیماری می تواند ارثی باشد، ممکن است آزمایش ژنتیکی را پیشنهاد دهد.
• پرتونگاری ایکس می تواند به ارزیابی استئوپنی، پوکی استخوان یا هایپرپاراتیروئیدیسم کمک کند.
• سونوگرافی گردن ممکن است به شناسایی غدد پاراتیروئید بزرگ شده کمک کند.
• اسکن تراکم استخوان با جذب دو برابر پرتوی ایکس (DXA): کمبود مزمن فسفات باعث از بین رفتن تراکم استخوان خواهد شد. اگر اشعه X بی نتیجه باشد، ممکن است بیوپسی استخوان لازم باشد.

کلسیم، فسفات، منیزیم، پروتئین های پلاسما – در حضور فسفات کم:

• منیزیم پایین نشانگر کمبود رژیم است.
• کلسیم بالا نشان دهنده هایپرپاراتیروئیدیسم است.
• کلسیم پایین نشان دهنده کمبود ویتامین D یا سوء جذب یا سندرم استخوان گرسنه است.

عوارض هیپوفسفاتمی

کمبود فسفات می تواند منجر به ضعف استخوان، شکستگی و آسیب دیدگی عضلات شود. هیپوفسفاتمی بسیار شدید در صورت عدم درمان می تواند بر تنفس و عملکرد قلب فرد تأثیر بگذارد و خطرناک باشد.

عوارض هیپوفسفاتمی شامل موارد زیر است:

• نارسایی تنفسی
• ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
• مرگ بافت عضلانی (رابدومیولیز)
• تخریب گلبولهای قرمز (کم خونی همولیتیک)

پیش آگهی هیپوفسفاتمی

موارد خفیف از هیپوفسفاتمی معمولاً با افزودن فسفات بیشتر به رژیم غذایی یا مصرف مکمل  بهبود می یابد اما موارد شدید به  تزریق فسفات نیاز دارد. پیش آگهی بیماری به علت اصلی آن، درمان پذیر بودن بیماری و احتمال بازگشت بیماری بستگی دارد.

درمان هیپوفسفاتمی

داروهای کمی برای مقادیر کم فسفات خون وجود دارند  و درمان سطح پایین فسفات خون به علت اصلی و درمان آن بستگی دارد. اما پزشک در صورت صلاحدید می تواند داروهای زیر تجویز کند:

الکترولیت ها

در صورتی که سطح الکترولیت خون بیمار پایین باشد. پزشک می تواند مکمل های منیزیم یا ویتامین D را پیشنهاد کند.

مکمل فسفات

 مکمل فسفات می تواند با سطح بسیار پایین به صورت داخل وریدی (IV) و یا خوراکی تجویز شود. مکمل های فسفات باید در مواردی که احتمال هیپوفسفاتمی وجود دارد مانند تجویز مجدد بعد از بی اشتهایی، گرسنگی یا وابستگی به الکل مصرف شود. مکمل های فسفات خوراکی ممکن است در اختلالات ژنتیکی که منجر به از دست دادن فسفات ادرار می شوند مفید باشند اگرچه آنها ناهنجاری اصلی را درمان نمی کنند. در پوکی استخوان انکوژنیک، مکمل های فسفات تا زمانی که تومور شناسایی و خارج شود مفید است. معمولا فسفات خوراکی به خوبی تحمل می شود اما دوزهای بسیار زیاد ان ممکن است باعث اسهال شود.

همچنین بیماران می توانند با افزودن فسفات بیشتر در رژیم غذایی، علائم خفیف را برطرف کرده و از کاهش بیش از حد آن جلوگیری کنند. شیر و سایر غذاهای لبنی منابع خوبی از فسفات هستند. علاوه بر آن افراد می توانند یک مکمل فسفات مصرف کنند و در مواردی که فرد کمبود ویتامین D دارد باید مصرف این ویتامین را افزایش دهد.

فسفات تزریقی

در شرایط هیپوفسفاتمی شدید ممکن است بیمار نیاز به مصرف دوزهای زیادی از فسفات به صورت تزریقی و داخل ورید (IV) داشته باشد. در صورت بروز نوع حاد بیماری و یا عدم عملکرد روده، از فسفات تزریقی استفاده می شود اما استفاده از فسفات تزریقی خطرناک است و نیاز به نظارت بر میزان کلسیم، فسفات و الکترولیت هر شش ساعت یکبار دارد. افراد دارای فرم خانوادگی برای محافظت از استخوان خود نیاز به مصرف مکمل های فسفات و ویتامین D دارند. همچنین ممکن است آنها برای محافظت از دندان در برابر پوسیدگی به سیلانت دندان نیاز داشته باشند.

• کمبود ویتامین D معمولا با ویتامین D خوراکی درمان می شود.
• هایپرپاراتیروئیدیسم نیاز به شناسایی و از بین بردن تومور متخلف دارد.
• سندرم هدر رفتن فسفات مادرزادی نیاز به مصرف مکمل در طولانی مدت دارد.
• مشکلاتی مانند وابستگی به الکل و اختلالات خوردن نیاز به درمان مناسب دارد.
• در صورتی که مصرف دارو باعث بروز این حالت شده باشد باید داور با یک نوع مطمئن تر جایگزین شود.
• در بیماری سلیاک یا بیماری کرون، باید بیماری زمینه ای درمان شود اما ممکن است بیمار به مکمل های ویتامین D نیاز داشته باشد.
• بیماران مبتلا به کتواسیدوز دیابتی در معرض خطر بالای هیپوفسفاتمی قرار دارند که اکثراً خفیف و بدون علامت است و مطالعات نشان می دهد که فسفات تزریقی بیماری را بهبود نمی بخشد.

مدیریت هیپوفسفاتمی

 برای مدیریت هیپوفسفاتمی می توانید راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:

• در صورت امکان به اندازه کافی آب بنوشید.
• از رژیم غذایی توصیه شده پیروی کنید. بسته به علت پایین بودن میزان فسفر خون، پزشک می تواند رژیم خاصی را پیشنهاد دهد. سعی کنید از این رژیم پیروی کنید.
• در مورد سایر داروهای مصرفی (از جمله بدون نسخه، ویتامین ها یا داروهای گیاهی) با پزشک خود مشورت کنید چون برخی دارو ها می توانند با سایر داروها تداخل ایجاد کنند.
• در صورتی که سابقه دیابت، کبد، کلیه یا بیماری های قلبی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• در صورت بروز علائم یا عوارض جانبی شدید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. آنها می توانند داروها و یا پیشنهادهای دیگری را ارائه دهند كه در مدیریت چنین مشكلاتی مؤثر هستند.

پیشگیری هیپوفسفاتمی

افراد در معرض خطر مانند بیمارانی که تحت دیالیز قرار می گیرند و بیماران پیوندی، مبتلایان به اختلالات خوردن و بیمارانی که به تازگی پاراتیروئیدکتومی مبتلا شده اند باید تحت نظر قرار بگیرند و در صورت لزوم از مکمل خوراکی یا تزریقی مناسب استفاده کنند.

منابع:

https://patient.info/doctor/hypophosphataemia

https://www.healthline.com/health/hypophosphatemia

http://chemocare.com/chemotherapy/side-effects/hypophosphatemia-low-

phosphate.aspx

[advisers limit=3 online =true skill=”15 34″]